Летапіс вёскі Дуброва



Летапіс

 вёскі Дубро´ва

Светлагорскага раёна

Гомельскай вобласці



в. Вялі´кі Бор

в. Дубро´ва

в. Зарэ´чча

в. Марты´наўка

в. Прыты´ка

в. Церабу´лін

в. Язвін

                                                                                

                                                                                          

                                                Пачаты ў 1995 годзе






                              Звесткі пра летапісца:
летапіс вядзе
Бусел Людміла Фёдараўна,
1966 г. н.,
адукацыя сярэдняя спецыяльная, прафесія бібліятэкар

                        


                     Гісторыя адным радком 
                                     (да 1995 г)

1592 — у гэтым годзе ўпершыню ў пісьмовых крыніцах (на 2010 г.) узгадваецца вёска Дуброва. Крыніца гэта — “Вялікі гістарычны атлас Беларусі”. На ім пазначана вёска Дуброва ў дзяржаўным уладанні. Зарэчча тады яшчэ не было.. Наогул, яно было заснавана на другім баку Іпы сялянамі з Дубровы. Адгэтуль і назва.
            

З пачатку 17 стагоддзя, а, магчыма і раней — напэўна была залюднена (ад слова “людзі”) і Дуброва. Хто і калі ўпершыню пасяліўся ў гэтым месцы, на жаль, дакладна невядома.  Ёсць звесткі, якія датычацца ўжо пазнейшага часу. Існуе версія, што першымі пасяліліся тут беглыя з царскай арміі салдаты, калі яшчэ ў войску служылі па 25 гадоў (да 1862 года). Доўгі час гэта было невялікае пасяленне, бо вакол была багна, мала зямлі, прыгоднай да земляробства і  жывёлагадоўлі.

У маёнтак Дуброва ўваходзілі навакольныя вёскі, напрыклад, Прытыка (раней Замлынне), Зарэчча, Пружынішчы, заснаваныя  перасяленцамі з Дубровы.

Вакол Дубровы ёсць шмат вёсак,
Як толькі глянеш на прастор —
Замлынне відна з-за бярозак,
Карма, Гумнічча, Язмін, Бор..
Зарэчча і ў туман заўважыш…
(з паэмы “Мая Дуброва” Васіля Бусла)

1639 — упершыню ў архіўных дакументах узгадваюцца назвы вёсак: Я´звін (раней Язмін), Уюнішчы

 1666 — у ўрочышчы Агароджа бурая ў 1998 годзе  знойдзена манета 1666 году выпуску, солід барацінка Брэстскага манетнага двара.  На ёй - выява вершніка, як на гербе ВКЛ.

1737 — в. Зарэчча – сяленне ў Мінскім ваяводстве, у складзе маёнтка Ліпаў, ва ўладанні Горватаў

1765 — у Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі ёсць матэрыялы люстраціі Бабруйскага староства, у складзе якога знаходзілася в. Дуброва

1765 — в 1765 году в Паричах 43 дома и 239 жителей.
Паричи были небольшим местечком с мелкой торговлей и ремеслом. Из ремесленников в Паричах жили: кузнецы, колёсники, печники, скорняки. Половина населения занималась земледелием.
Паричи — глухое местечко на крутом берегу Березины. В центре его была  большая базарная площадь. Посредине тремя рядами тянулись бакалейные, скобяные, шорные, галантерейные и прочие лавки. На самом бойком месте отдельно стояла лавка-монополька. Вокруг площади — заезжие дворы, дома торговцев.
Дубровцы пешком и на колёсах добирались в местечко: купить что, продать, обменять…

1784 — у Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі захоўваюцца інвентары уніяцкай царквы ў в. Дуброва Рэчыцкага павета Мінскай губерніі за 1784 год

1793 — в. Зарэчча пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай ў складзе Расійскай імперыі

1795 — год заснавання вёсак Вялікі Бор, Селішчы
Сведчаннем асваення чалавекам гэтых мясцін у далёкай старажытнасці з’яўляюцца выяўленыя археолагамі 2 курганы за 1,5км  на поўдзень ад вёскі Вялікі Бор. Раскопкі не праводзіліся. 
1819  спярша царква ў Дуброве была уніяцкай. Аб гэтым сведчаць інвентары уніяцкай царквы ў в. Дуброва Рэчыцкага павета Мінскай губерніі за 1819 год, якія захоўваюцца ў Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі. 

1821 — царква ў Дуброве была драўляная.

1831   у кнізе К. Кернажыцкага “Аграрная рэформа ў Бабруйскім старастве і эканамічнае становішча яго насельніцтва з XVII да пал. XIX стагоддзя” Мн., 1831. маюцца звесткі Дуброва аддадзена бабруйскім старастай і зацверджана каралём Бабруйскаму касцёлу”

1834 — в. Зарэчча 14 двароў

Сялянства Светлагоршчыны мела запасныя вясковыя “магазыны”. У іх збіралася збожжа на выпадак усемагчымых стыхійных бедстваў.
1835 — в церковном архиве хранились копии метрических книг с 1835 года, а исповедные книжки прихожан — с 1841 года. Других каких-либо документов не сохранилось. Не осталось плана и межевой книги на церковную землю. Кроме того, во владении имелась водяная мельница, данная для усиления средств содержания от казны. Прихожан числилось 762 мужского пола и 788 женского.
1837 — у гэтым годзе вяскоўцы здавалі ў “магазын” па 5 гарцаў азімага і яравога жыта з кожнай рэвізскай душы. За зусім збяднелых, якія не мелі магчымасці даць і гэткую колькасць збожжа, яго ўносіла “грамадства”.
1847 — першы ўспамін ў архіўных дакументах аб вёсцы Замлынне (знаходзілася за млынам) (з 1925 г. Прытыка). У вёсцы налічвалася 5 надзелаў — Ігнатаўскі, 2 Іванаўскіх, Янаўскі, Фядосаўскі. Гэта былі перасяленцы з Дубровы

Сярэдзіна XIX стагоддзя. Паўднёва-ўсходняя частка Мінскай губерніі. Тут, сярод густых лясоў і непраходных балатоў, размясціліся Парыцкая і Чэрнінская воласці (у складзе Бабруйскага павета). Так сталася, што гэтыя мясціны не занатаваныя падрабязна ў пісьмовых крыніцах. Лясы тут займалі 60 % ад усёй плошчы. Іх мянялі цяжкапраходныя балоты. З-за вялікай колькасці лясоў і балотаў у гэтым кутку Беларусі ворныя землі складалі толькі 20% агульнай прасторы.
Праз вёску Дуброва праходзіла дарога. Па лясістай, балоцістай і маланаселенай мясцовасці ішла яна на Мазыр і далей на Жытомір. Яе перасякалі мноства дробных рачулак і безназоўных ручаёў, якія ў час веснавых і асенніх разліваў нярэдка затаплялі дарогу. Гэткае гіблае месца было  і каля Дубровы. У бок  Кабыльшчыны (в.Палессе), перад Калінавай гарой злева. Балаціна гэта існавала шмат вякоў.  На Агароджы бурай знаходзілі манеты 1666 года вырабу, солід барацінка Брэстскага манетнага двора. І ў 1941 годзе там нямецкія танкі танулі ў багне.
Вялікага тарговага руху па гэтай дарозе не было. Па ёй ездзілі гандлёвыя людзі, ганчары, дзегцяры, карабейнікі. Яны забеспечвалі насельніцтва рознымі галантарэйнымі таварамі, посудам, смалой, дзёгцям.
Такім чынам, умовы нашай мясцовасці былі маласпрыяльнымі для гаспадарчай дзейнасці
1850 — Церабулін (ад “цярабіць, высякаць лес”) – хутар, 2 двары, 24 жыхары.

1850 — в. Мартынаўка (раней Гумнішча, ад слова “гумно”), сяленне ў Чэрнінскай воласці Бабруйскага павета Мінскай губерніі, 2 двары, 14 жыхароў, у складзе казённага маёнтка

1852 — гэтая дата стаіць на манеце, знойдзенай ў 2006 годзе бібліятэкаркай Людмілай Бусел на сваім агародзе ў Буслах.  2 копейки с изображением двуглавого орла, как на гербе Российской империи

1859 — па купчай, аформленай ў 1859 годзе, арандатарам 97 дзесяцін зямлі ў вёсцы Язвін, стаў селянін Іван Вікенцьевіч Цераховіч

1862 — в архиве сохранилась уставная грамота имения Паричи, составленная собственноручно помещиком Михаилом Пущиным. Речь идёт о переходе крестьян с барщины (отработка с конём или волом, или пешком мужчинами и женщинами на барина) на оброк. ….Сроки платежа оброка назначаются по обоюдному согласию помещика и крестьян 1 мая и 1 ноября, впредь за каждое полугодие… сумма постоянного оброка в деревне Великий Бор 24 руб. 27½ коп. серебром…

1865 — адкрыта народная вучэльня  у в. Вялікі Бор

1868 — пабудавана Георгіеўская царква ў вёсцы Чэрнін, прыход яе складалі 13 навакольных вёсак, у тым ліку і Дуброва (у Дуброве была свая царква, але вельмі старая, магчыма які-та час не было святара, таму дуброўцы хадзілі ў Чэрнін)

У 1872 годзе іменнем Дуброва валодала памешчыца Юзэфа Лазоўская. Мела тут 149 (281) дзесяцін зямлі. Землі дваранцы перайшлі ў спадчыну.   Звесткі  ўзятыя ў Нацыянальным архіве РБ

К середине XIX века Паричи стали крупным торговым местечком. Этому способствовало наличие хороших путей сообщения.
 Из Минска, Бобруйска через Паричи и далее на Гомель, Чернигов проходил почтовый тракт. В местечке Паричи размещалась почтовая станция. На ней 14 лошадей, 6 экипажей, 6 ямщиков. Из Паричей также шла военно-коммуникационная дорога на Мозырь и далее (через Дуброву), и дорога на местечко Степы в Могилёвскую губернию. В Паричах была крупнейшая пристань во всём Бобруйском уезде.
От Паричской пристани отправлялось товаров на сумму равную 2/3 суммы товаров всех других пристаней уезда. Основным товарами, отправляемыми из Паричей, является «лес всякого качества, а также смола, дёготь».
Привозили же сюда соль в огромных количествах, которую затем развозили по дальним околицам.
 В местечке Паричи была и одна из крупнейших ярмарок во всей Минской губернии. Называлась она Параскавейскай (от имени святой  Параскевы, Параски) и проходила она 14 октября. Главными предметами торга на ярмарке являлись разные вещи и орудия необходимые в крестьянском быту: табак, холст, посуда, мыло, свечи, рыба, рогатый скот, лошади.
В конце осени, как стаи хищников, набрасывались на крестьян купцы, перекупщики и спекулянты. Скупали за бесценок скот, птицу, зерно, кожи, щетину, шерсть, лён и прочее.
Купец едет на лошадях по деревням и скупает скот у крестьян, а погонщики гонят его от деревни к деревне, а потом через местечко Паричи в Бобруйск…
… По своей бедности крестьяне почти не пользовались никакими промышленными товарами. Старались всё изготавливать сами — одежду, инвентарь, предметы обихода. Но кое-что всё же, надо было покупать — соль, топор, серп, хомут — без них в крестьянстве не обойтись. На покупки нужны были деньги. Но где их взять? А если крестьянин хотел купить лошадь, корову или телегу, лес на постройку избы, он должен был много лет подряд ограничивать семью во всём крайне необходимом, обрекая её на полуголодное существование, собирая медными пятаками нужную сумму.
По воскресеньям по пяти дорогам тянулись в местечко крестьянские подводы. На них лежали мешочки, торбочки, берестяные коробки с продуктами для продажи. Но большинство крестьян были безлошадниками. Такие несли в руках узелки, кошёлки, за плечами — коробки с птицей, с фунтом-двумя сыру, свиного сала, масла, десятком-другим яиц.
Мимо них проносились кулацкие пароконные телеги, гружённые мешками с зерном, кадками масла и сала, овцами и телятами.*
 _____________________________________
П. Севрюк «Паричские университеты». // Нёман,1968, № 11.

 «Паричи помнят, какие бойкие ярмарки проводились в те далекие времена. Продавалось-покупалось все на свете. Тут вам и табак, и посуда, и мыло, а так же свечи, рыба, дары полей и лесов, лошади, различные мануфактурные товары. Популярность паричской ярмарки распространялась не только на близлежащие деревни. На ярмарку приезжали так же купцы и из дальних уездов. Так длилось вплоть до начала двадцатого века. Потом дела пошли на спад. Да и во всей стране было тогда уже неспокойно. Начинались перемены».
(Из книги Хаима Горелика, уроженца Паричей).

22 версты от Дубровы до Паричей — путь дубровских жителей на ярмарку в Паричи.
Оттуда же на пароходе отправлялись они в Бобруйск.

1874 —  “Минские епархиальные ведомости, 1874 № 21. Часть неофициальная. с.. 683-684» «Дуброўская Мікалаеўская царква драўляная, зусім старая, да рамонту не вартая. Іканастас зусім простай работы, абразы простыя, начынне беднае, рызніца ўпарадкавана, вернікаў пры царкве болей за 1500 душ абодвух палоў.... Архіў у парадку, бібліятэка малая, справаводства добрае. Вернікі наведваюць царкву, могуць маліцца і ведаюць пачатковыя правілы веры, але дзікія і неадукаваныя»

1876 — у дакуменце «Списке землевладельцев Минской губернии за 1876г» уладальнікам Дуброўскага маёнтка з’яўляецца дваранін Фларыян Ігнатавіч Кучынскі, які валодае 110 дзесяцінамі зямлі, атрыманымі ў спадчыну, а Лазоўская Юзэфа Ігнатаўна з’яўляецца арэндатарам маёнтка і валодае 140 дзесяцінамі зямлі 

1879 —  Село Дуброва расположено в Бобруйском уезде, при реке Ипе и военно-коммуникационной дороге, ведущей из Бобруйска в Мозырь; от Минска отстоит в 235 верстах, от уездного города (Бобруйска) в 70 верстах и от почтовой  станции (Паричи) в 22 верстах. В одной местности прихода находится несколько курганов и крепостной окоп, почему и самая местность названа «Городище», но преданий об этих памятниках в народе не сохраняется. (Описание церквей и приходов Минской епархии, Мн., 1879. Т.7 с.49-51)

1879 —  церковь в Дуброве. Настоящая приходская Николаевская церковь, зданием деревянная, расположена в центре селения; когда и на какие средства построена неизвестно. Вообще,  церковь сия находится в ветхом состоянии,  и вместо неё, предложено построить новую. В церковном архиве хранятся копии метрических книг с 1835 года и исповедальные списки прихожан с 1841 года, других каких-либо документов не сохранилось.

1879 — в Дубровский приход входят: Притыка, Заречье, Корма, Чернявка, Гороховище, Пружинище, Вьюнищи и Великий Бор и хутора: Мартиновка и Теребулин. Прихожан числится 762 души мужского пола и 788 женского пола. Все они принадлежат к крестьянскому сословию, занимаются земледелием, а ремесла не знают.

1879 — настоятелем при Дубровской Николаевской церкви в настоящее время состоит священник Василий Подольский, студент семинарии, священствует с 1883 года, имеет скуфью (шапка  из чёрного или фиолетового бархата у православных священников)

 
1879 — описание церкви в д. Дуброва в Минских епархиальных ведомостях за 1886г
«1. Местность. Село Дуброва расположено в Бобруйском уезде, во втором благочинном округе, при реке Ипе и военно-коммуникационной дороге, ведущей из Бобруйска в Мозырь. От Минска отстаёт в 235 верстах, от уездного города в 70 верстах и от почтовой станции в 2 верстах.
2. Церковь.Настоящая Николаевская приходская церковь зданием деревянная, расположенная в центре селения, когда и на какие средства построена неизвестно. Наружная форма здания — круглая, с четырьмя открытыми куполами, деревянной некрашеной кровлей, одним рядом окон с двумя дверями, внутреннее расположение квадратное, вместительностью в 16 квадратных сажен, средняя часть храма со сводом, в алтаре настлан потолок из досок; пол деревянный; стены выбелены; к отоплению церковь не приспособлена. Вообще, церковь сия находится в ветхом состоянии, и вместо неё,  предложено построить новую. Предалтарный иконостас дощатый, старого устройства, окрашен в тёмно-зелёный цвет, состоит из шести икон местного письма, расположенных в один ярус, замечательных икон по древности и ценности не имеется. Прочими же утварными вещами церковь снабжена весьма скудно: нет приличных подсвечников, и вовсе не имеется паникадила, водосвятной чаши, купели, всенощного и соборного блюд. Одно Богослужебное Евангелие в бархатном окладе, с бронзовыми украшениями, и круг прочих церковных книг имеется; священнических облачений считается 8, но они недорогие и только одно новое, а остальные старые и едва годные к употреблению. В церковном архиве хранятся копии метрических книг с 1835 года и исповедные списки прихожан с 1841 года, других каких-либо документов не сохранилось. Ограда вокруг церковного погоста — деревянная, ветхая; в колокольне, устроенной отдельно от церкви, находится три колокола весом в 1 пуд, 7 пудов и 47,5 пуда, последний разбит; кроме того, сохранилось чугунное било весом в 1 пуд, длиной в аршин 14 вершков, шириной 1,5 вершка и толщиной ¼ вершка. В приходе находится шесть кладбищ, а церквей приписных и кладбищенских не имеется
3. Приход. В состав прихода, кроме села Дуброва, входят деревни: Притыка, Заречье, Корма, Чернявка, Гороховище, Пружинище, Вьюнищи и Великий Бор и хутора: Мартиновка и Теребулин. Прихожан числится 762 души мужского и 788 женского пола; все они принадлежат к крестьянскому сословию, занимаются земледелием, а ремесла не знают. Прихожане вообще довольно религиозны; крестные ходы и другие общественные молитвословия не в обычае в приходе.
4. Причт. Настоятелем при сей церкви в настоящее время состоит священник Василий Подольский, студент семинарии, священствует с 1883 года, имеет скуфью.
5. Владения церкви и причта. Церковного дохода в течение года бывает от 30 до 40 рублей. Особенных статей, приносящих церкви доход, не имеется. Причт получает жалованье и пользуется церковной землёй, расположенной в 7 участках и состоящей из 3 десятин усадебной, 63 десятин пахотной, 24 десятин сенокосной отчасти заросшей кустарником и из 24 десятин неудобной. План и межевая книга на сию землю ещё не высланы из губернской чертёжной. Кроме того, во владении причта имеется водяная мельница, данная причту для усиления средств содержания от казны. До 1877 года за сию мельницу причт получил арендной платы 70 рублей, но по причине неисправного состояния, а также не утверждения епархиальным начальством проекта контракта, таковая мельница ещё не сдана до сего времени в арендное содержание. Усадьбы причта находятся вблизи церкви, имеющиеся в них причтовыя помещения все вообще ветхие и относительно постройки новых ещё ничего не предпринято.
6.Учреждения церковные и приходские. В приходе существует церковноприходское попечительство, училища не имеется и процент грамотности в приходе очень незначительный. Богадельни в приходе нет».
 (Описание церквей и приходов Минской епархии, Мн., 1879. т.7. с. 49-51)
Памяць, кн.2, с. 77-78

1879 — вёска Вялікі Бор пазначана ў ліку сяленняў Дуброўскага царкоўнага прыхода

1879 — вёска Церабулін пазначана ў ліку сяленняў Дуброўскага царкоўнага прыхода

1879 — в. Язвін пазначана ў ліку сяленняў Парыцкага царкоўнага прыхода

1879 — в. Прытыка (да 1925года Замлынне) пазначана ў ліку сяленняў Дуброўскага царкоўнага прыхода.

1879 — в. Зарэчча пазначана ў ліку сяленняў  Дуброўскага царкоўнага прыхода

1879 — в. Мартынаўка (да 1925 г Гумнішча) пазначана ў ліку сяленняў Дуброўскага царкоўнага прыхода

1879 — в. Пружынішчы пазначана ў ліку сяленняў Дуброўскага царкоўнага прыхода.

1880 — 1885 — самыя даўнія даты нараджэння пахаваных на могілках жыхароў Дубровы і навакольных вёсак, пазначанныя на  надмагільных помніках. Даўнейшыя пахаванні не захаваліся (не ставілі помнікоў нябожчыкам, толькі драўляныя крыжы, якія з часам згнівалі)

1883 — Марыя Якаўлеўна Пушчына ...”въ 1883 году, Марія Яковлевна замышляеть, а затемъ и осуществляеть, постройку православнаго храма въ деревне Дуброва, тоже около Паричъ (22 версты растоянія). Марія Яковлевна принимаеть живое участіе въ этой постройке: на время оставляеть Паричи, поселяется въ простом деревенскомъ домике, по неделямъ живеть здесь, наблюдая за производящимися постройками. 8-го сентября 1884 года церковь была освящена Преосвященнымъ Варлаамомъ. Внеся свою лепту на храмъ Божій при самомъ его сооруженіи, Марія Яковлевна не забывала его своими пожертвованіями и впоследствіи ”
 (с. 24-25 артыкул «Личность учредительницы училища»)

1883 — Марыя Якаўлеўна Пушчына будуе царкву ў цэнтры Дубровы (гэта другая праваслаўная царква ў вёсцы, першая — спарахнелая, згарэла ад удару маланкі)  па ўспамінах старажылаў яе  таксама на пачатку 20 стагоддзя  спаліў пярун”, згарэла ад удару маланкі), ў гэты час яна жыве на кватэры ў мясцовых сялян.

1884 — 8 верасня Преасвяшчэным Варлаамам была асвешчана новая Дуброўская Мікалаеўская царква, пабудованая М.Я. Пушчынай

У 1885 годзе — у Дуброве 65 двароў, 515 жыхароў, праваслаўная царква (у ёй захоўваліся копіі метрычных кніг з 1835 і спісы прыхаджан з 1841).

У другой палове ХІХ-пачатку ХХ стагоддзяў сістэму народнай адукацыі сучаснага Бабруйскага раёна, акрамя народных вучылішчаў, складалі царкоўнапрыходскія школы і школы граматы. Яны адкрываліся ў праваслаўных прыходах пры царквах і падпарадкоўваліся ўпраўленню Мінскай епархіі. Асноўнымі навучэнцамі царкоўных школ з’яўляліся дзеці сялян, якія складалі пераважную большасць насельніцтва, сярод якога панавала масавая непісьменнасць.
Адкрываючы царкоўныя школы, святары мелі мэту: распаўсюдзіць пэўныя веды і павысіць узровень пісьменнасці сярод шырокіх мас сялянства. Другая задача — умацоўваць у народзе ўплыў праваслаўнай веры.  Большасць з іх з’яўляліся школамі агульнага тыпу - у іх маглі вучыцца як хлопчыкі, так і дзяўчынкі. Але дзяўчынак вучылася значна менш, чым хлопчыкаў. Для пераважнай большасці царкоўных школ Бабруйшчыны была характэрна малалікасць навучэнцаў, што бачна з прыведзеных прыкладаў. Усе царкоўныя школы, за выключэннем адной, не мелі уласных будынкаў, а таму юціліся ў цесных наёмных памяшканнях, якія былі не прыстасаваны для заняткаў. Усе яны ўтрымоўваліся на сродкі сельскіх таварыстваў (сялян). Мясцовыя сяляне ўсведамлялі карысць граматы ў жыцці і таму ставіліся да стварэння і дзейнасці царкоўных школ станоўча. Яны выдаткоўвалі сродкі на аплату працы настаўнікаў, арэнду памяшканняў, на падручнікі. Большасць з настаўнікаў былі малаадукаваныя і малападрыхтаваныя для работы з дзяцьмі. Галоўная ўвага ў школах удзялялася духоўна-маральнаму выхаванню навучэнцаў, а не набыццю ведаў. Кожны ўрок пачынаўся і заканчваўся малітвай. У святочныя і нядзельныя дні вучні ўсім класам хадзілі ў царкву на багамолле. Важнае значэнне ў выхаванні школьнікаў мелі царкоўныя спевы, на уроках якіх дзеці не толькі спявалі не толькі малітвы, але і патрыятычныя, і лепшыя народныя песні. Нягледзячы на адзначаныя недахопы, якіх было значна больш, стварэнне і дзейнасць царкоўных школ на Бабруйшчыне з’яўлялася станоўчай справай. Царкоўнапрыходскія школы і школы граматы былі самымі таннымі і даступнымі для сялянскіх дзяцей. Дзякуючы ім, шмат сельскіх жыхароў станавіліся пісьменнымі. А пісьменныя людзі ў той час карысталіся вялікай павагай, ім лягчэй было наладзіць свой быт.
1886 — адкрыты школы граматы ў вёсках Дуброва (настаўнік Е.Ф. Шчарбіна), в Казлоўка (настаўнік Рыгор Мітраховіч).
У Дуброўскім прыходзе меліся 3 змешаныя школы пісьменства. (Дуброва, Зарэчча). Размяшчаліся ў наёмных прыватных нязручных кватэрах. Навучаннем у Дуброве займаўся, скончыўшы курс народнай вучэльні, селянін Е.Ф. Шчарбіна, які атрымліваў 7 рублёў жалавання за навучальны год. У школе вучылася 10 хлопчыкаў.

1886 — у царкоўна – прыходскай школе вучні ўсіх чатырох класаў навучаліся адначасова ў адным пакоі. Заняткі праводзіў настаўнік — мясцовы бацюшка, які вылучаўся асаблівай запатрабавальнасцю. Абавязкова выкладаўся Закон Божы.

1886 — село Дуброва. Церковь во имя Святителя цудотворца Николая, деревянная, новая. В состав прихода входят селения: Дуброва, Заречье, Притыка, Корма, Чернявка, Гороховищи, Вьюнищи, Великий Бор и хутора: Мартыновка и Теребулины. Прихожан 962 мужчин и 957 женщин. Причтовые строения имеются, неудобны и крайне ветхие. Земли усадебной 3 десятины, пахотной 63 десятины, сенокосной 24 десятины и неудобной 24 десятины. Священник Иоанн Шенец, окончил минскую духовную семинарию, служит с 1885 года, священствует с 1886 года. Исполняющий дела псаломщика Андрей Тарасевич, псаломщиком состоит с 1886 года. В селе Дуброва и деревнях Заречье, Великом Бору, Гороховищах, Пружинищах и Вьюнищах школы грамотности открыты с 1884 года, подвижные, учащихся 75 мальчиков и 17 девочек. (Источник: Памятная книжка Минской епархии на 1887 год. — Мн., 1887, с. 264- 279)

1889 — адкрыты школы грамоты у вёсках Зарэчча (настаўнік Б.Я. Шчарбіна), Васілёўка (настаўнік Дзмітрый Мурашкевіч), Пружынішчы. У Зарэччы вучыў дзяцей народны настаўнік селянін Е.Я. Шчарбіна за 3 рублі 60 капеяк жалавання. Вучыліся ў школе 10 хлопчыкаў і 3 дзяўчынкі

1889   жылі па вёсках  раёна майстры: шаўцы, сталяры, цесляры, кавалі. Саматужнікі былі таксама ў вёсках Прытыка і Дуброва.* Гэты факт захаваўся ў летапісах. (Саматужнікі — майстры па вырабу саней і санак). (Кн. Памяць, Кн.1., с. 67)

Лапці — самы зручны і неабходны абутак мясцовых сялян. Іх надзявалі ў любую пару´ года і на ўсялякую работу — на снег і  бруд, у лес і ў поле, на пясок і  калючае ржышча…. Бывала і “святочная” па´ра, якая даставалася са скрыні, альбо здымалася  са сцяны ў сенцах, толькі “на выхад” — каб пайсці ў царкву ці паехаць на кірмаш у мясцечка. Пляценнем лапцей звычайна займаліся мужчыны — узімку, калі з’яўляўся вольны ад працы ў полі час.

1895 — 23 марта скончалась Мария Яковлевна Пущина. «Умерла Мария Яковлевна въ 1895 году, 23 марта, въ Паричах, въ своёмъ имении, въ небольшом флигеле, где въ полной замкнутости жила она последнее время. Погребение состоялось 26 марта, въ неделю Ваий (т.е. въ Вербное Воскресение), после литургии. Похороны были самыми скромными: такова была воля усопшей»

1897 — паводле перапісу гэтага году сяло Дуброва (яно ж Дамброва) мела 115 двароў, 753 жыхары, хлебазапасны магазін, заезны двор*.
За 10 гадоў пасля папярэдняга перапісу вёска Дуброва павялічылася на 65 двароў, насельніцтва павялічылася на 238 жыхароў
1897 — паводле перапісу у в. Вялікі Бор 37 двароў, 212 жыхароў, капліца
1897 — паводле перапісу ў в. Язвін 33 двары, 212 жыхароў, капліца, карчма.
1897 — у Церабулін 7 двароў, 25 жыхароў
1897 — в.Замлынне (яна ж пазней Прытыка) 11 двароў, 90  жыхароў.
1897 — в. Зарэчча 45 двароў, 278 жыхароў, у Чэрнінскай воласці Бабруйскага павета Мінскай губерніі
1897 — хутар Гумнішча (ён жа Мартынаўка пазней) 4 двары, 41 жыхар
Многія жыхары Дубровы і навакольных вёсак наймаліся плытагонамі. Плавілі лес аж да Дняпра. Адтуль, атрымаўшы разлік, дабіраліся дадому пешшу.

«Многие в Паричах работали на сплаве леса. Длинные плоты плыли по Березине всё лето. Связывали плоты специально обработанной, скрученной  лозой. Осенью её заготавливали вдоль рек и складывали во дворах. А зимой, по домам, все, от мала до велика, крутили лозу: вокруг специальных столбов крутили сначала по одной, а затем уже скручивали по три вместе. Тюки скрученной лозы увозили к местам на берегу реки, где этой лозой вязали плоты.
Не все Горелики крутили лозу. Один из двух паричских богачей-“миллионщиков” – лесопромышленник Зелик Горелик давал лозокрутам работу». (Из книги Хаима Горелика)
Плыли длинные плоты, на них шалаши плотогонов — загорелых, здоровых. Мальчишки подплывали, забирались на плоты и ныряли с них под не очень сердитое покрикивание плотогонов. Плоты шли по Березине, а затем по Днепру, на Украину. По вечерам приходил пароход из Бобруйска. Это было событие, все приходили смотреть, не приехал ли кто знакомый, и ждали на пристани, пока пароход не отправлялся дальше.
(Фотографию окраины Паричей начала XX века смотри в приложениях)

1897 — У гэтым жа годзе ў Дуброве ўзведзены будынак школы і пачаліся ў ёй заняткі. (Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т.2.— 2005, с.390)

1899 — у в. Дуброва адкрылася царкоўна-прыходская школа, яе будынак ладкаваўся на сродкі вясковай грамады * (у 1917г. на базе гэтай школы арганізавана працоўная школа 1 ступені).

…. Ни общественной библиотеки, ни клуба, ни почты в Дуброве, как, впрочем, и  других деревнях, не было. Трудовые люди не выписывали газет и журналов. Это было им не по карману. О жизни за переделами своей волости узнавали из рассказов странников, волостного писаря, старшины и стражников, коробейников….
… Нужда, голод были причиной многих болезней. Однако на всю волость была только одна больница с единственным врачом. Крестьянам нечем было платить за лекарства, смертность среди крестьянских детей была страшная…
Среди населения Паричской волости было 90% неграмотных. Остальные постигали грамоту в объёме начальной трёхклассной школы. Среди рабочих и крестьян не было ни одного человека даже со средним образованием.
Не было пісьменных і ў Дуброве. Каб скласці якое прашэнне, трэба была дабірацца ў Парычы, а далей- на параходзе па Бярэзіне ў Бабруйск
1908 — у в. Язвін 43 двары, 295 жыхароў.
1908 — у Вялікім Бары 39 двароў, 311 жыхароў.
1908 — у Церабулін 9 двароў, 54 жыхары
1908 у Дуброве  замест царквы, пабудаванай ў 1883 годзе Марыяй Пушчынай, якая згарэла ад маланкі (“пярун зпаліў” па словах старажылаў) будуецца новая царква. Майстры будавалі наёмныя, чужыя.  Калі глядзець зверху, будынак царквы меў форму крыжа. Па ўспамінах, царква была вельмі прыгожая: два залачоныя купалы з крыжамі, званніца з двума званамі. Унутры купал царквы быў размаляваны пад блакітнае неба з зоркамі, шмат ікон. Вянчацца і хрысціць дзяцей сюды прыезджалі з усёй Чэрнінскай воласці. Ў падмурку разбуранай ў вайну снарадамі царквы дуброўцы бачылі камень з лічбай “1908”.
Бацька цёткі Марусі Кавалёвай (Тукач Марыі  Васільеўны, 1928 г.н.) 1907 г.н.  расказваў: і першая і другая царквы былі ўніяцкія. Абедзьве, па ўспамінах сталых людзей, спаліў пярун. Царкву строілі майстры наёмныя, не нашыя. Прыгожая была. Зверху, калі глядзець, у форме крыжа пабудова была. Свод пад зорнае неба распісаны быў. Дзверы вялікія “царскія вароты”, іканастас, плашчаніца. Громаатвод паставілі: дзве провалакі вышэй за званы”. (З успамінаў Шчэрбін Кацярыны Іванаўны, 1926 г.н.)
1908   крестьяне д. Великий Бор раскорчевали часть леса, принадлежащего помещику Пущину, где до этого пасли скот. Отбывать натуральную повинность или платить деньги за пользование землёй отказались. Панские стражники пытались не дать крестьянам убрать рожь на разработанной земле. Крестьяне вооружились кольями и топорами. Произошла стычка. Выстрелом из ружья стражник Петров убил крестьянина Сяргея Савельевича Кохно.
1908 21 ліпеня — “З данясення начальніка Мінскага губернскага жандармскага упраўлення ў дэпартамент паліцыі. 1908г., 21 ліпеня. Сакрэтна.
15 ліпеня лясныя вартаўнікі  маёнтка Парычы Бабруйскага павета па распараджэнню эканамічнай адміністрацыі адправіліся ў вёску Вялікі Бор Парыцкай воласці, каб забараніць сялянам той вёскі жаць жыта, засеянае на эканомнай зямлі са згоды эканоміі на той падставе, што сяляне не жадаюць адбываць натуральныя павіннасці альбо уплаціць грошы за зямлю. Паміж вартавымі і сялянамі, узброенымі кол’ямі і сякерамі, адбылася сутычка. Пры гэтым селянін С.С. Кохна колам нанёс удар па назе палясоўшчыку, адстаўному казаку І. Х. Пятрову і па яго каню. Апошні зрабіў у С. Кохна выстрал з ружжа, параніў яго ў жывот, ад чаго С. Кохна праз некалькі гадзін памёр. Зробленае па гэтай справе дазнанне перададдзена судоваму следчаму трэцяга вучастка Бабруйскага павета.
Даносячы аб гэтым дапаўняю, што сяляне вёскі Вялікі Бор маюць сервітут ў лясах памешчыцы Пушчынай і, што засеянная імі зямля, знаходзілася дагэтуль пад лесам і ператворана ў поле гадоў пятнадцаць таму са згоды Эканоміі. Прычым недаразумення супраць пераўтварэння ў другі від гэтых угодзяў не было пры ранейшай адміністрацыі. Новая ж адміністрацыя, прызнаючы страчаным права сялян на сервітут, настойвае, каб карыстанне іх зямлёю насіла характар арэнды і пасля цяперашняга сумнага выніку справы намерана прад’явіць іск да сялян ”
(гл. дададак копію данясення з кн. Памяць, Кн. 1, с. 106-107)
З даўніх часоў вёска ўмоўна дзяліцца на тры часткі: Дайнекі, Буслы і Карпілаўку. Дайнекі і Буслы, відавочна, названы па прозвішчам пражываючых там жыхароў.

Да 1909 года колькасць жыхароў ў Дуброве павялічылася да 821 чалавека, а гаспадарак — да 139*.
За папярэднія 10 гадоў колькасць двароў у Дуброве павялічылася на 24, жыхароў  на 68 чалавек.

1909 — хутар Гумнішча (ён жа Мартынаўка) 8 двароў, 60 жыхароў
Цяжкім было дарэвалюцыйнае жыццё. Селяне мелі па вузенькай палосцы зямлі. Далёка не ў кожнага быў конь. Ураджаі збіралі такія, што хлеба не хапала нават на паўгода. Многія жыхары Дубровы і навакольных вёсак працавалі плытагонамі. Сплаўлялі лес аж да дняпроўскіх парогаў. Адтуль даводзілася ісці дадому пешшу” (успаміны Якіма Ціханавіча Масальскага)

“... на пясках не было магчымасці вырошчываць хлеб. Жылі ў беднасці і галечы. Шмат людзей захварэўшы, памірала, бо не было лекараў. Акрамя царквы і карчмы не было куды пайсці селяніну. Каб напісаць якое-небудзь прашэнне, даводзілася ісці ў Парычы альбо ехаць ў Бабруйск” (Мікіта Васільевіч Доўгі)

“...  жалі сярпамі, малацілі збожжа цэпам, а зімой заўсёды шукалі абутак. Бывала мой пятро спляце лапці і пойдзе па лучыну ў лес, пакуль прынясе — лапці  парваліся. ўжо. Пакуль другія спляце — трэба ісці па лучыну. І так заўсёды ў клопатах” (успаміны Друзік С.І.)

 
1910 на Беларусі лютавала эпідэмія халеры. У той час у Дуброве пражывала 828 жыхароў, халерай захварэлі 4 чалавекі, 2 з іх памерлі. (Источник: Балковец С.В. Холерная эпидемия 1910 года в Минской губернии, Мн., 1911г.)

1910 у выніку эпідэміі халеры ў Дуброве памерлі два жыхары

1913 чытанні аб Палясціне праводзіліся Менскім аддзелам імператарскага праваслаўнага Палясцінскага таварыства. У сяле Дуброва чытанні праводзіліся святаром Пятром Лукашэвічам: 5 чытанняў у царкве, 2 — у школе. Колькасць слухачоў, якія удзельнічалі ў чытаннях  — 750 чалавек. (Минские епархальные ведомости, 1913г., 37, часть неофициальная)

1916 —  16 лістапада ў Дуброве нарадзіўся Дайнека Піліп Пятровіч, Герой Сацыялістычнай Працы* (гл. дададак  “Ураджэнцы в. Дуброва — знакамітыя землякі ”, кн. “Землякі”, Бел. Сав., энц., 1971, Т.4, с.120)

1917 у спісе кааператыўных крам, якія вялі гандаль цукрам у 1917 годзе пададзена Дуброўская крама Чэрнінскай воласці, у 69 вярстах ад горада Бабруйска. (Нацыянальны архіў РБ, 338 вопіс, справа 150, аркуш 103, зваротны бок)

1917 — перапіс 1917 года паказаў ў Дуброве 987 жыхароў (939 беларусаў, 19 яўрэяў) і 163 гаспадаркі*
1917 — у в. Вялікі Бор 45 двароў, 321 жыхар
1917 — у в.Язвін 332 жыхары
у 1917 — у Дуброве  на базе царкоўна-прыходскай школы арганізавана працоўная школа 1 ступені. Яе першыя настаўнікі  Канстанцін і Соф’я Муратавы*.

1917 звестку аб пераходзе ўлады ў рукі рабочых і сялян прывёз у Дуброву з Парыч актывіст Карабейнік

1917   звесткі аб выніках выбараў у валасны і сельскія камітэты ў час знаходжання ў складзе Расейскай рэспублікі. З пратаколу паседжання Бабруйскага павятовага камітэта ад 10 траўня 1917 года: “Па Чэрнінскай воласці. Абраны валасны і сельскія камітэты. Не ведаюць, як працаваць. Просяць даслаць туды вопытных людзей. Няма рэвізіцыйнай камісіі. Валасны камітэт працуе слаба. Прадстаўлена прашэнне ад камітэта адносна забароны рубкі лесу ў Казённай дачы. У агульным ціха і спакойна. Насельніцтва просіць убраць настаўніка Дуброўскай царкоўна-прыходскай школы. Памешчык дорага ацаніў сенажаці ”  (Нацыянальны архіў РБ, фонд 60, вопіс 3, справа 183, аркуш 9) Памяць, кн.1,с.113

1918   этим годом датирована фотография крестьян д. Шатилки возле церкви в праздничный день из коллекции Владимира Лиходедова.  Примерно так, как на этой уникальной фотографии, выглядели и дубровцы в то время. (Смотреть приложение).

1920 Карабейнік арганізаваў ў Дуброве групу актывістаў, у склад якой уваходзілі Клешчанка, Скрыпка і Сіберын. Яны растлумачывалі вяскоўцам дэкрэты і законы савецкай ўлады.

У 1920-ых гадах асноўнай крыніцай існавання жыхароў Дубровы і навакольных вёсак з’яўлялася сельская гаспадарка. Малазямелле, большасць зямлі была балоцістая і зарослая хмызняком, невысокая якасць глебы.

20-я гады 20 ст. — у урочышчы Брышча (“мокрае месца”) у бок Пятровіч, на захад ад Прытыкі, раней было паселішча, бо засталася дарога, насып. Там раслі дубы, казалі  штук 300. Іх выразалі ў 20-х гадах і вывезлі ў Нямеччыну. Калі  тыя пні карчавалі, па лесе знаходзілі косы, сярпы, цапы. Потым калгас там проса сеяў.  У войну яшчэ штук 100 дубоў было. (запісана Бусел Л.Ф. ў 2003 годзе са слоў Русіновіча А.Ў. )

1921 у в. Язвін пачала працаваць школа.
1920 – 1940 ггнедалеко от д. Язвин был смоляной завод. Сначала он принадлежал одному еврею. Там стояли две хаты. Во второй жил Касцей (Костик). После того, как смолокурня раскидалась, переехал в Паганцы. Многие жители Язвина копали лучину, корчевали пни для “Смалянога завода”. Там стояли большие чаны, в которых варили дёготь. Яго прадавалі ўсюды, вазілі ў Бабруйск. Работали на смаляным заводзе тыя, хто там жыў, з Язвіна людзі.
В 1944 в лесу в 1,5 километрах от завода Смольного был похоронен старший сержант Жуков П.Е., о чём сообщили семье товарищи погибшего воина. В 2012 приезжала дочь погибшего Кудряшова Т. П.

В 20-ые годы XX столетия местечки Белоруссии переживали острый социально-экономический кризис. Первая мировая война, революция, гражданская война, польская оккупация, бандитизм привели местечки к упадку, разрушили прежнюю целостность их экономической структуры. Например, до революции в местечке Паричи за счёт лесозаготовительных работ существовало около 300 семей; после революции, в силу отсутствия лесозаготовок, население было вынуждено искать иной вид заработка. Нападение банды Галаки на местечко Поддобрянку в 1921 году  (свыше 90 % населения — евреи) остановило жизнь местечка до 1923 года. Такие случаи были нередки.
Экономическое положение преобладающей части еврейского местечкового населения резко ухудчилось. С развитием НЭПа количество торговцев среди еврейского населения возросло, в 1926 году они составляли 90% от общего количества в БССР.*

Гомельщина многонациональная (20 — 30-е годы XX века

весной 1921 года, в Дуброву из Паричей перебралась  семья евреев по фамилии Горелик. Не столько в поисках хорошей жизни, сколько в бегстве  от плохой. Ниже приводится выдержка из книги Хаима Горелика, выложенной в Интернете, воспоминания о жизни в Дуброве в раннем детстве.

«После германской и польской оккупаций настало время “бандитизма” гражданская война. Хозяйственная жизнь застыла. Первыми это ощутили в местечках, в том числе, в Паричах. Ведь основа его экономики была в том, что крестьяне привозили сельские продукты и давали работу паричским мастеровым. Нэяха Горелика-плотника приглашали в деревнисрубить дом, построить сарай (мама, портниха высокого класса, шила в основном для городских жителей). В бандитское время контакты между городом и деревней почти прекратились: по дороге могли ограбить, а то и похуже, да и деньги стали понятием зыбким. Тогда-то твои родители и решили перебраться поближе к земле. Надо было кормить троих малышей: тебе - 2 года, Юзику - 5, и только что родилась дочка. В руках были нужные для деревни ремесла. Почему поехали именно в Дуброву? Отец когда-то там плотничал.
 В Дуброве он снова плотничал.
А мама твоя — моя бабушка Сарра — в Дуброве шила простую деревенскую одежду из домотканого льняного полотна — кофты и спадницы (длинные юбки). Это было гораздо ниже ее профессионального уровня, который она приобрела в портняжных мастерских Киева и Екатеринослава. Оттуда она привезла и швейную машинку “Зингер” — единственную ценную вещь у вас в доме и главный источник пропитания. В деревне Дуброва швейная машинка помогала твоей маме кормить семью. То было бандитское время. Пришел как-то один из местных жителей и предупредил: завтра собираются напасть на Дуброву и вам надо немедленно уезжать — евреев не пощадят. Маме не хотелось возвращаться в голод и безработицу паричской жизни и ей не верилось, что вот так запросто могут убить невинных, но, как она рассказывала, отец проявил не присущую ему решительность, быстро погрузились на подводу и уехали. Как потом подтвердилось, очень вовремя».*
_______
Из книги Хаима Горелика, выложенной в Интернете, скачано в 2010 г. Бусел Л.Ф.

У 1922/23 навучальным годзе ў працоўнай школе ў Дуброве вучылася 66 дзяцей, сярод якіх толькі дзве дзяўчынкі*.

з 20.08.24 па 16.07.1954гг. — Дуброва — цэнтр Дуброўскага сельскага савета*.

__________________      даты, адзначаныя зоркай* ўзяты з кнігі Памяць: Светлагорск. Светлагорскі раён. У 2 кн. Кн.2. — с.705.

У кожным сяле было своё прастольнае царкоўнае свята, на якое, звычайна, адведвалі сваякоў, ездзілі, хадзілі ў госці ў тую вёску, дзе свята.
Так, у Дуброве, Мартынаўцы і Зарэччы адзначалі Міколу (22 мая), у Вялікім Бары, Карме — Прачыстую (28 жніўня), у Церабуліне — Ушэсцце, у Язвіне, Гарохавішчах — Пакровы (14 кастрычніка).
У Дуброве заўсёды адзначалі свята Міколы вяснавога (летняга), або цёплага 22 мая, у гонар святога Міколы Цудатворца. У цэнтры вёскі была царква (існавала з 1784  да 1943 году), якая таксама мела назву ў гонар святога Міколы, называлася Дуброўская Мікалаеўская царква.

1925   у Дуброве 181 двор
1925 — у в. Зарэчча 75 двароў, у Дуброўскім с/с Парыцкага р-на Бабруйскай акругі
1925 — у в. Вялікі Бор 59 двароў
1925 — у в.Язвін 57 двароў
1925 — у Церабулін 12 двароў
1925 — в.Прытыка 28 двароў у Дуброўскім с/с Парыцкага р-на Бабруйскай акругі
1925 — вёска Гумнішча перайменавана ў  Мартынаўку, 15 двароў
1926 згодна перапісу гэтага года Дуброва прадстаўляе сабой вялікае і шматроднае сяло — звыш тысячі жыхароў, 181 гаспадарка. На ўсё наваколле славілася мясцовая кузня і вырабы двух дуброўскіх шаўцоў*.

1926 — у в. Дуброва адкрыта хата-чытальня. Знаходзілася яна ў адным памяшканні з клубам і сельскім саветам (на месцы хаты Чыхладзе № 94)

 1926 — побач з сельскім саветам ў Дуброве было пажарнае Дэпо. Ручныя пажарныя прыстасаванні (бочка з вадой, рычаг, якім качалі ваду) цягнулі коні, была пажарная каманда. На царкоўныя (Вялікдзень, Каляды) святы яны адчынялі вароты і спявалі савецкія песні, агітавалі супраць  Бога, паказвалі “тэатры”.
Поскольку ведали им пожарники из Добровольного Пожарного Общества, называли ДПО (а произносили «ДэПО»), там часто устраивались концерты,  представления, публичные антирелигиозные диспуты, немые фильмы.
Дэпо тоя супраць царквы было. На ўсяношную ў царкве пяюць, моляцца. У дэпо “тэатры” паказваюць. Маці не пускае ў дэпо, у царкву гоніць. Я толькі з крыльца царквы на дэпо пазірнула, а маці: “Каб табе вочы выпярла!” (З успамінаў Бусел Сцепаніды Яфімаўны, 1919 г.н.)
 Культурнае жыццё абмяжоўвалася паказам нямых фільмаў ў клубе пажарнага дэпо. Пра радыё жыхары Дубровы толькі чулі. Яго не было нават у Парычах. Грузавая машына была адна на увесь раён. Грузы перавозілі на валах да канях.

1926 — пры Дуброўскай царкве быў царкоўны хор, пеўчыя. У царкоўным хоры спявалі Друзік Анастасія Трафімаўна, Дайнека Просся Максімаўна.

1926 — у Дуброве грамаце дзяцей навучалі Хандецкая Марыя Якаўлеўна і Хандецкі Іван Цімафеевіч. Школа ў папоўскім доме, ў садзе, насупраць царквы - пачатковая 4-х класная, драўляная. Разам займаліся ў адным памяшканні 1-2 класы, 3-4 (першы рад — 1кл, другі рад – 2кл, трэці рад – 3кл). Падручнікі называліся: “Наш сцяг”, “Прыродазнаўства”, “Геаграфія”, “Задачнік”.

1927 «В 1927 году в Паричах на земле имения Пущиных организовали еврейский колхоз имени 10-летия Октября. Туда вступили в основном люди без профессии. Работали по совести. Сеяли картофель, кукурузу для силоса. Освоили огромный сад, и яблоки - антоновку - снимали руками, паковали в ящики и отправляли в Ленинград. Построили крахмально-паточный завод.
Собрали в артели сапожников и портных, организовали трикотажную артель. Извозчики - балаголы - тоже объединились в артель: возили грузы и пассажиров зимой в Бобруйск, а летом - к пароходу на реке.
И все же работы для всех не хватало. Безработные собирались на базарной площади, ожидая случайного заработка, это были «трансрабники», которые не гнушались никакими работами.
 После окончания НЭПа “оружием пролетариата” стало лишение права голоса при выборах. Лишенцы вполне могли пережить неучастие в выборах, но социальное клеймо мешало им жить - детей лишенцев, например, не принимали в вузы. Кто в Паричах становились лишенцами? Конечно же, “представители эксплуататорских и паразитических классов” - вроде мелких лавочников (торговавших предметами первой необходимости от селедки и постного масла до иголок и ниток) и меламедов. Лишенцем стал Годл Нисман, мясник, - он ездил по деревням, покупал у крестьян скотину, резал, разделывал и торговал мясом».
(Из книги Хаима Горелика)

1927 — в этом году в д. Дуброва лютовал сыпной тиф. Только принятие неотложных мер районными и медицинскими работниками ликвидировало угрозу распрастронения тифа на всю территорию района.

1927 — у Дуброве створана партыйная ячэйка. Першымі камуністамі сталі: Савелій Міхеевіч Бусел, Савелій Цімафеевіч Друзік, Елісей Апанасавіч Сушкоў. Яны былі першымі арганізатарамі калгаса. Першыя мясцовыя камуністы мелі свой актыў: Беспартыйныя Пятро Паўлавіч Бусел, Сямён Калінікавіч Кохна, Якім Ціханавіч Масальскі і Мікіта Васільевіч Доўгі.

1929 — першы старшыня калгаса “Чырвоная Дуброва” Дайнека Пятро Паўлавіч (1890 г.н.)

1929 — улетку быў абвешчаны лозунг суцэльнай калектывізацыі і ліквідацыі кулацтва, як класа. Даводзілася, так званае, “цвёрдае заданне” , план на раскулачыванне

1929 —  пра жыццё ў той час расказвае Бусел Сцепаніда  Яўфімаўна., 1919 г.н.
Добра памятае бабуля Сцёпа, як арганізоўвалі калгас “Чырвоная Дуброва”. “Забралі вала, авечку на калгасны двор. Потым трэба было хадзіць, выпісываць таго ж вала, каб гной вывезці на поля.  Як баяліся гаспадары, каб не папасьці пад “цвёрдае заданне”, на высылку. Калі не пайшоў ў калгас, запішуць у аднаасобнікі і вышлюць”.
Цікава расказвае жанчына аб вяселлі сваёй старэйшай сястры Настулі (1913 года нараджэння),  у 1929 годзе. “ У 16 гадоў Настуля замуж пайшла. “Княжы”- дружкі жаніха Сцяпана прыехалі з Прудка на конях упрыгожаных. На дугах кветкі прычэпляныя, з “елкай” (ветка, упрыгожаная кветкамі) напэрадзе. Ідуць з гармоняю і турэцкім барабанам. Музыка (аднавокі) наёмны граў тры дні на вяселлі… “
В 1929 году школа в Дуброве была семилеткой. Размещалась она в двух, приспособленных для занятий, деревенских избах.
1930-я — “пры саветах” у Дуброве царкву закрылі. Званы (іх прывезлі з самае Масквы) і крыжы знялі і звезлі, іконы спалілі, з расы бацюшкі, мясцовы камуніст “Саўка Воўк,  пашыў сабе рубаху. Званарню разбурылі, зрабілі з яе сельсавет, а царкву перабудавалі пад сельскі клуб.
“Здымаць крыжы і званы было складана, дый ніхто асабліва не хацеў такой славы. Згадзіліся іх здымаць два чалавекі. Адзін - з Бору, Шчэрбін Рыгор Сысояў (яму паабяцалі аслабаніць ад цвёрдага задання, не высылаць ў Сібір, але потым усеадно саслалі) і Кохна Васіль (мянушка “жабка”), гэтаму далі адрэз красны на рубаху. Як здымалі красты сабралося глядзець усё сяло. Нажоўкамі спільвалі іх з купалоў”. (З успамінаў старажылаў).
“Тата мой памятаў, як царкву строілі, наша хата ля царквы стаяла. У 1918 гаду на Тройцу ажаніўся. У 1933 годзе снялі красты, званы.  Красты здаваліся нам маленькімі, а знялі — вялікія. Красты здымалі бяздетнікі. З Бору Васіль Жабка (Кохна), потым з Дубровы Рыгор Сысоеў (Шчэрбін). Званы тыя з Масквы былі прывезены. Званы галасістыя, далёка чуваць. У Шыбенцы (6 км) сена грабеш, дык чуваць. Званніца высачэнная была. Мы дзецьмі на яе лазілі. Усё надёка было відаць, да самых Церабулінаў. Як хаваюць каго,  званілі заўсёды.  На святы званілі ўсе навакольныя цэркві. Прыходы былі: ў  Яўтушкавічах, на полі, Чэрніне, у Прасвеце (на Іпе, ля шляху). Хадзілі ў царкву на прычасце (кусочкі хлеба, намочаныя ў віне), на Вяліканне булкі свяціць, яйкі, вянчацца, дзяцей хрысціць. На Вяліканне, у першы дзень Пасхі званы ўвесь дзень не змаўкалі.  Калі, хто памрэ, званіў званар па мяртвяку. Людзі ў другіх вёсках ведалі, што ў Дуброве нехта памёр.  Званілі  ў той час, калі неслі памершага на могілкі. Я памятаю званара Лагуна (мянушка вясковая). Ён  званіў: “Жыў! Быў! Дый няма! Жыў! Быў! Дай няма!” — па памершаму. Яму плацілі за гэта, хто адрэз на штаны дасць, хто сала, ці яек. Жыў ён ля царквы, паддзеллівы быў. Малака нам даваў пасля вайны. Чацвёра сыноў было ў яго: Валодзя, Васіль, Мікалай і Рыгор. Усе “вучонымі” пасталі, разумныя былі. Жонка яго касаватая, маленькая, але на кроснах ткаць сільна майстрыха была. Тчэ, кросны звіняць, нітка век нідзе не парвецца. На пажар званілі іначай. Папоў дом і сад вялікі былі недалёка ад царквы”. (З успамінаў Шчэрбін Кацярыны Іванаўны 1926 г.н.)
Напэўна, няма на Светлагоршчыне больш цікавай мясціны, як возера Сіняе. Сіняе — назва найбольш вядомая. Яна засведчана на сучасных картах. А вось на геаграфічных картах аддаленых ад нас часін можна спаткаць і іншую назву возера — Дзікае. Сама назва надта трапна характарызуе навакольную мясцовасць. Непралазная твань, дрыгва, дзікае балота — гэта і ёсць Азерскі мох, што пачынаецца за вёскай Пагонцы і цягнецца амаль да вёскі Язвін. Дык возера — глыбокая катлавіна ў Азерскім імсе. Спад у глыбіню пачынаецца адразу ж ад берага і на сярэдзіне возера даходзіць да 15 метраў ці нават больш. (Паводле С.Н. Прача) Легенда пра возера ёсць у кнізе: І. Штэйнер. Дняпроўскія матывы— Гомель: 2009 — с. 133
Іпа   чаму так названа рака? Навуковае меркаванне назвы ракі такое: адзін з варыянтаў геаграфічнага тэрміну “іпа” — балотная вада. Трэба меркаваць, што назва яе мае фінскае паходжанне, аб чым сведчаць падобныя назвы, а таксама прозвішчы на тэрыторыях, заселянных фінскімі народамі (Эстонія, Фінляндыя). Рака Іпа струменіць на поўдзень да галоўнай палескай ракі Прыпяці. Бярэ пачатак за 3 км на паўночны-захад  ад в. Сякерычы, левы прыток р. Прыпяць.
Але колькі б мы не меркавалі аб паходжанні ракі, ў вёсцы ёсць свая легенда: невялікая рачулка брала свой пачатак з-пад куста ліпы і таму назва Іпа.

Рака Іпа заўсёды выконвала ролю карміліцы. Тут вадзілася шмат балотных птушак. Вадзіліся норкі, выдры, бабры. А колькі было ўсялякай рыбы! У рацэ жылі акуні, уюны, платва, тлусныя язі, ліні… Нават самы´ заходзілі ў раку з Прыпяці. Тры спосабы рыбалкі апісаў Нэях Гарэлік з Парычаў. Такімі жа, мабыць, карысталіся і дуброўцы. (гл. дададак “Три способа рыбалки” (из книги Нэяха Горелика, уроженца Паричей)
Гульні, ў якія гулялі дуброўскія дзеці: таркач, свінка, кеглі. Таркач — ад слова “торкнуць”. Гулялі некалькі чалавек, ў кожнага свая завостраная палка, якую трэба было торкнуць у зямлю.
Свінка, ганяць свінку. Умовы гульні. Удзельнікі гульні (пяць, восем дзяцей) капаюць “бровар” — вялікую ямку пасярод пляца, дзе адбываецца гульня. Кожны ўдзельнік капае меншую ямку на адлегласці 5-6 крокаў ад бровара навокал яго. Усе маюць у руках па кіёчку. Пачынаецца гульня так. Усе стаяць ваколл бровара і трымаюць у ім свае кійкі. Па камадзе “тры” кожны гулец бяжыць да маленькай ямкі і займае яе сваім кійком. Аднаму ямкі не хапае. Той, хто застаецца без сваёй ямкі, мусіць гнаць “свінку” ў бровар (“свінка” — бурвалачак дрэва). Усе ўдзельнікі стараюцца не дапусціць гэтага. Яны кійкамі адганяюць “свінку”. А калі той, хто гоніць “свінку”, зойме свабодную ямку, на яго месца становіцца яе былы ўладальнік і сам гоніць “свінку” ў бровар. Калі каму-небудзь удасца загнаць “свінку” ў бровар, усе мяняюцца месцамі, а гульня пачынаецца з самага пачатку.
 Кеглі, умовы гульні. Чэрцяць на зямлі два квадраты, кроках у дваццаці адзін ад другога: на працілеглых баках абодвух квадратаў ставяць па сем цыліндрычных драўляных абрубачкаў, кожны вышынёю ў чатыры- пяць вяршкоў, а таўшчынёю ў вяршок або два. Дзеці падзяляюцца на дзве роўныя групкі, і кожная група выбірае сабе так званую галаву, або матку. Апошняя па свайму жаданню дае кожнаму ў сваёй групе назву старшага, сярэдняга і малодшага сыноў, што дае права ўдзельнікаў гульні быць першым. Абедзьве групы дзяцей, узброеныя палкамі, становяцца ў дзесяці кроках ад свайго квадрата. Матка пачынае гульню: кідаепалку ў цыліндрычныя абрубачкі, стараецца выбіць іх з квадрата; за маткай працягваюць гульню яе сыны ў строгім парадку, у залежнасці ад правіл, якія ўстанаўлівае матка. Тая група, якая першая закончыць сваю партыю, лічыцца пераможцай. Пераможаную групу караюць так: пераможцы залазяць на плечы супраціўніку і прымушаюць насіць на сабе вакол квадратаў і прыгаворваюць:
Твой дзед на маім ездзіў.

“… А тут што-небудзь з’есці:
Гуркі, маркоўку, памідор,
Драчоў халодных знойдзем дзесці,
Краюху хлеба, твораг, здор…
 
Падсілкаваліся, палеглі
Каля копанкі на траву,
У таркача, у свінку, у кеглі
Мы тут гулялі наяву…” * (З паэмы В. Бусла “Мая Дуброва”)

1930 –я у Дайнеках  стаяла Янава гумно, у якім сушылі звезяныя з поля снапы. Яно было вельмі высокае, метраў 10 увышыню.  Калі снапы звозілі на абмалот, у ім гулялі дзеці, прыгалі з перакладзін на зямлю. Аб гэтым узгадвае ў сваёй паэме  “Мая Дуброва” Васіль Бусел.
Запромніліся добра мне
Гульні дзіцячыя ўлетку
За плотам у Янавым гумне.

Там азярод стаяў высокі
Мо метраў дзесяць у вышыню,
Стаяў панура адзінокі
Трымаў снапы не ў першыню.

А калі збожжа памалоцяць,
Ці зносяць у еўню да зімы —
Прыходзяць дзеці і наровяць
Каб скокнуць з ролак на зямлю…

Дуброўскія дзеці ганялі абручы ад старых бочак па вуліцы, мячы шылі з рыззя, чым тужэй набьеш, тым прутчэй будзе мяч. (гл. дададак “Игры и игрушки, в которые играли дети в Паричах”)

Гушкі, гушкі, гушкі,
Прыляцелі птушкі,
Селі на варотах
У чырвоных ботах.
Сталі сакатаці…
Што нам птушкам даці?
Прынясу ім жыта.
Будуць птушкі сыты.
Дам яшчэ гароху,
Хай дзяўбуць патроху.
Ды пасыплю грэчкі,
Хай нясуць яечкі.

Гэтую калыханку спявалі сваім дзеткам дуброўскія маткі.
Запісана Бусел Л.Ф. ад Сушковай Марыі Фёдараўны, 1930 г.н.

вясной 1930 (ёсць звесткі, што 1929)  арганізаваны калгас “Чырвоная Дуброва”. Першы старшыня Пятро Паўлавіч Дайнека, працавалі вадзяны млын і кузня.

1930 успамінае Мікіта Васільевіч Доўгі : “Зімой 1930 года адбыўся сход грамадзян вёскі Дуброва. Размова вялася аб арганізацыі калгаса. Адразу больш 20 чалавек падалі заявы аб паступленні ў калгас. На другі дзень мы пачалі звозіць свае плугі, бароны ў адно месца. Павялі і коней ў агульную канюшню. Праўда некаторыя пад напорам жонак забралі сваю жывёлу

Першыя калгаснікі: Савелій Цімафеевіч Друзік, Іван Сямёнавіч Друзік, Пятро Паўлавіч Бусел, браты Герасім і Кірэй Буслы, Якім Ціханавіч Масальскі, Мікіта Васільевіч Доўгі

1930 вясна дуброўскія актывісты Друзік Савелій Цімафеевіч і Савелій Міхеевіч Бусел дапамагалі арганізоўваць калгас актывістам вёскі Чыркавічы

1930 вясна — сяляне-аднаасобнікі хацелі прыараць у баразну актывіста Мікіту Васільевіча Доўгага, які праклаў першую баразну на калгасным полі

1930 у в.Зарэчча арганізаваны калгас “Чырвонае Зарэчча”, працавалі ветраны млын, кузня і ваўначоска.

1930   таксама ў гэтым годзе арганізаваны калгасы: у в.Церабулін — імя Калініна; у в.Язвін — імя Варашылава; у в.Вялікі Бор — “Чырвоны Бор”; 

1930   граматных людзей было мала. Бусел Пятро Трафімавіч (бацька Бусла Васіля Пятровіча, мянушка Гіморын, ад імя бабкі Гіморы), які жыў ў Дайнеках, працаваў бухгалтарам у калгасе “Чырвоная Дуброва” да самага ваеннага 1941. Рабіў гадавыя справаздачы іншым калгасам: Зарэцкаму “Чырвонае Зарэчча”, Міхаўлаўскаму (Палашоў), Прытыцкаму 

1930-1938 гг. — наш раён уваходзіў ў склад Бабруйскай акругі, потым — у Палескую вобласць, з 1944 зноў быў часткай Бабруйскай, з 1954 г. адносіцца да Гомельскай вобласці.

1931 у в.Прытыка арганізаваны калгас “Чырвоная Прытыка” (па другіх звестках “Новае жыццё”), працаваў ветраны млын.

1931 — жыхары Мартынаўкі ўступілі ў калгас “ Чырвоная Марцінаўка”

1932 — пабудавана 7-мі гадовая школа ў Дуброве. Яе навучэнцамі сталі 180 дзяцей. Старожилы вспоминают первых дубровских учителей:  Елену Манкевич, Степаниду Степановну Бикус, позже: Сачанко, Бебчика, Кернажицкого, Корбута, Кравцова и других.

1933 - 1941 старшыня калгаса “Чырвоная Дуброва” Дайнека Іван Пятровіч


1934  Па стану на 15 мая заданне па мясапастаўках Дуброўскі сельсавет выканаў толькі на 19,4 %* (Памяць, Кн. 1, с.163)

В 30-е годы жил в Заречье Шуст Фёдор Левкович. Он учился в Америке в духовной семинарии на попа. Направили работать его в д. Игумен Чернинского района Минской области. При советах коммунисты ему сказали ему: “Отрекись от веры!”. Не отрёкся.  Его увезли, и больше никто его не видел и о нём не слышал. Его дочь вышла замуж за Щербина Никона, талантливого самоучку, которого вместе с братом выслали в Хабаровский край”. (из воспоминаний дубровцев)

30-я гады адзначаны ў раёне страшнымі рэпрэсіямі. Даводзіўся план на раскулачванне, даводзілася “цвёрдае заданне”, тым хто не хацеў ісці ў калгас.  Каб схіліць аднаасобнікаў да ўступлення ў калгасы, рабіліся захады дадатковага эканамічнага ціску на іх, запалохвання людзей.
Не абмінулі нашу вёску падзеі 30-х гадоў. Шмат працавітых сялян з сем'ямі былі высланы, не ўсім ім давялося вярнуцца назад. Не здзейсніўшы ніякіх злачынстваў, гэтыя людзі і іхнія сем’і былі высланы далёка за межы роднага краю. Большасць з іх так і не варацілася.

1934-37 гг — перыяд сталінскіх рэпрэсій. Неіснуючыя антысавецкія арганізацыі. Паламаныя жыцці. Трагічныя лёсы. Па радыё металічным голасам абвяшчалі пра новыя змовы супраць Савецкай ўлады і доўга зачытвалі спісы “ворагаў народа”. Хаця ў Дуброве не было радыё, але чуткі даходзілі і дасюль.

1935-37 — былі беспадстаўна рэпрэсаваны: у Зарэччы – 10 чалавек, у Дуброве – 22 чалавекі, Вялікі Бор – 8. (гл. дадатак “Вярнутыя імёны”, спіс ахвяр беспадстаўных палітычных рэпрэсій 1920-1940гг. Памяць, Кн.1, с. 217-220)

  вясной 1933 года, ў красавіку, маі прашлі арышты ў Дуброве і Зарэччы. Усіх, хто не ўступіў у калгас, а працягваў працаваць ва ўласнай гаспадарцы, раскулачылі і выслалі цэлыя сем’і.

 1933 Тукач Анисим Сильвестравич, родился в 1901 в Дуброве. Арестован 21.04.1933, 17.05.1933 приговорен к высшей мере наказания. Время и место расстрела неизвестно. Реалибитован 02.12.1963. (гл. кн. Памяць, Т.1, с.218)
Из рассказа Друзик Екатерины Анисимовны, 1930 г.р.. “Падлажылі аружыя. Прыйшлі арастоўваць, сразу пайшлі ў хлеў і нясуць закручаны ў трапку пісталет. Дык дзед так і сказаў: “Што вы там палажылі, тоя і знайшлі”. А яшчэ ў ранні дзедкалі ўстаў, пайшоў на двор, прыходзіць ды і кажа бацькам маім: “Нехта ў нас лазіў уночы, сена расцярушана ў хляве. Маці, Алёнка ўсе яе звалі, ад гора  памяшалася. Я маленькая, а яна мяне не глядзіць, ходзіць, дзе папала….”

1933 Сушкоў Фёдар Яўціхіевіч, нарадзіўся ў 1882 годзе. Працаваў на ўласнай гаспадарцы. Арыштаваны 11.02. 1933, 17.05 1933 прыгавораны да ВМП (вышэйшай меры пакарання). Час і месца расстрэлу невядомы. Рэалібітаваны 02.12.1963. (кн.Памяць, 1, с.218)
Вясковая мянушка Сушкова Ф.Я. была Валюс. Жыў на хутары ў Вяльчы. Ён быў трохі не ў сабе.  Зрабілі “справу Валюса”, цэлы спісак, групу супраць савецкай ўласці і растралялі.

З успамінаў Сушкова Васіля Іванавіча. “Кулачылі” тых, у каго была моцная гаспадарка.Каб апынуцца ў спісе кулакоў, дастаткова было мець коняў, кароў, свінняў, альбо сваю малатарню, альбо маслабойку, крупадзёрку, ці млын.
“Кулачылі “Тройкі”. У нас гэта былі: Дайнека Іван Пятровіч (мянушка “коўбік”, Друзік Саўка Цімохаў (мянушка “воўк”, старшыня сельсавета), Масальскі Якім Ціханавіч, член сельсавета, Друзік Іван Сямёнавіч (“куплёнік”), Казакевіч, да калектывізацыі быў прэдсядацялем сяльпо. ОГПУ людзі расшыфроўвалі так. ОГПУ  — «О, господи, помоги убежать» і ў другі бок-«Убежишь, поймают, голову оторвут»”
Недалёка ад царквы жыў па левы бок хадзяін па фаміліі Доўгі Ісак. Крэпкае хадзяйства было: каровы, свінні, “вятрак” у яго быў свой. Сам ён быў зусім стары дзед. Сын яго загінуў шчэ ў гражданскую, з нявесткаю жыў. Дык замест яго нявеску ў Сібір  выслалі (маці бабкі Тац'янкі). Вярнулась праз 3 гады.

У Зарэччы жылі мастеравыя, спасобныя браты Сямён, Раман і Нікан Шчэрбіны. У іх “паравік” свой быў, самі змайстравалі.  Стаяў злева на горцы на полі перад Зарэччам. Іх раскулачылі. Прыйшлі, вынялі абед з печы ды пабілі, не далі пад’есці, павезлі. Выслалі ў Хабараўскі край разам з децьмі малымі (5 дзяцей). Яны ведалі, што на пагібель вязуць. Дзевак трох пабралі з сабой, а хлопцаў у радні часова пакінулі (потым вазіла сваячніца). Але і там не прапалі. На высылцы Нікан работал на паравозе, дочкі вывучыліся ў Маскве на ўрачоў, сын Васіль інжынер на Хабараўскім ваенным заводзе. Раман у ссылцы памёр.
Паравік іхні на 7 валах з Зарэчча перавезлі ў Пятровічы.

Шчэрбін Нікан Яўціхавіч. Жыў у Зарэччы. У час калектывізацыі раскулачаны і разам з сям’ёй высланы ў Хабараўскі край. Рэалібітаваны ў 1989. Гл. кн. Памяць,1, с. 218

У лік рэпрэсіраваных папала сям’я Сушковых. Дзед Сушкоў Рыгор Харытонавіч, 1875 г.н., быў царкоўны стараста Чэрнінскай воласці. Ездзіў на  калясцы, запражонай парай коней. Дзед культурный быў. Абуты ў хату не зайдзеш: канапы, дзіван быў, камод каштанавы, зеркала, іконы на дзве сцяны.  Коней і калёсы забралі, скаціну, зярно. Забралі нават кірзавыя новыя сапагі, што віселі на жэрдцы ля пэчы. Дзеда выслалі ў Казахстан, ў Семіпалацінск, там ён і памёр ад голаду (пісьмо перадаў Новік з Уюнішч). Рэалібітаваны 02.12.1963.
 Бацьку Сушкова Івана Рыгоравіча (1898 г. н.) таксама забралі. Арыштавалі 1 марта 1933 году. Ён граматны быў, ездзіў у Бабруйск па тавары прамысловыя. Працаваў на ўласнай гаспадарцы. 17.05.1933 зняволены на 10 гадоў лагероў,  у ППЛ (працоўна-папраўчы лагер) без права перапіскі. З 1933 па 1941 гады капаў Беламорканал ў Маскве. Праз 8 гадоў вярнуўся. Памёр ў 1983 годзе.
 Маці — Сушкова Ганна Савельева, засталася адна з чатырма дзяцьмі. Да 1935 сем'і рэпрэсіраваных ў калгас не прымалі. У 1935 маці купіла каня і адвяла ў калгас, тады яе прынялі. Пасля прыслалі ёй паперку, што і дзед і бацька  апраўданы”.

Тукач Іван Кліменцьевіч, нарадзіўся ў 1891 годзе. Працаваў на ўласнай гаспадарцы. Арыштаваны 13.04.1933, 17.05.1933 зняволены на 5 гадоў у ППЛ (працоўна-палітычны лагер). Рэабілітаваны 02.12.1963.
 Бацька Тукач Пелагеі Іванаўны,1928 г.н., Шчэрбін Кацярыны Іванаўны (1926 г.н.), Кохна Агаф’і Іванаўны (1921 г.н.) Калі тату арыштавалі і выслалі,  дзяўчынкам было 5,7,12 гадоў.  Як бацьку араставалі, маці не скарылася, наняла граматнага чалавека,  той напісаў прашэнне.

Тукач Павел Фаміч, нарадзіўся ў 1888 годзе. Працаваў на ўласнай гаспадарцы. Арыштаваны 13.04.1933, 17.05.1933 зняволены на 5 гадоў у ППЛ. Рэабілітаваны 02.12.1963.
Жыў у Дайнеках па правы бок (паміж Мішкай Паўлікавым і Алёнкай). Не было дзяцей. Здаровы быў рабацяшчы, агарод засеяў і забралі…

Шчэрбін Тарас Лявонавіч, н. у 1898. Працаваў на ўласнай гаспадарцы ў Зарэччы. Арыштаваны 27.03.1930, 15.04.1930 раскулачаны і высланы ў Сібір. Рэалібітаваны ў 1989.
Родны брат Агаф’і  Лявонаўны, 1895г.н., маці Бусла Тараса Мікітавіча, бацькі Бусла Міхаіла Тарасовіча, 1960 г.н.
Гл. дад. “Вернутыя імёны”, кн Памяць,1,с. 217-219

1935  на Міколу (22 мая) у Зарэцкім хвойніку быў забіты (падпільнавалі, ды даўбешкай па галаве) член Дуброўскага сельсавета, намеснік старшыні калгаса “Чырвоны Бор” Сямён Кохна (Калейнікаў). Хавалі камуніста ганарова: з музыкай і сцягамі, сабраліся ўсе 7 калгасаў, прыехала начальства з раёна (з успамінаў дуброўцаў) (гл. дададак “З пастановы бюро Парыцкага РК КП(б) ад 26 мая 1935года”)

1936 Парыцкая раённая газета “Ленінская перамога” пісала аб высокаякаснай праполцы збожжавых і льну ў брыгадзе № 3 калгаса “Чырвоная Дуброва”. Тут паміж звеннямі брыгады Мікіты Доўгага разгарнулася спаборніцтва за лепшае правядзенне праполачных работ. Пераможцы спаборніцтва атрымалі не дадатковую аплату за сваю працу, а “права падпісаць пісьмо таварышу Сталіну”. (Памяць, Кн.1, с.164, с.189)(гл. дададак “За газетным радком”)

1936 Дубраўская пярвічная комсамольская арганізацыя сумесна з піянерамі Дубраўскай НСШ правяла васкрэснік па ачыстцы ад галля лясных дзялянак. Атрымаўшы грошы за работу ў суме 58 руб., перадалі ў карысць піянерскіх лагераў. З раённай газеты “Ленінская перамога” за 1936 год (захоўваецца мова арыгінала) (НСШ — няпоўная сярэдняя школа)

1936 — 21 мая ў в. Дуброва нарадзіўся Бусел Іван Паўлавіч, кандыдат сельскагаспадарчых навук.* (гл дададак папку “Ураджэнцы в. Дуброва — занкамітыя землякі” і інш.)

1937   Са справаздачнага даклада сакратара Парыцкага РК КП (б)Б Кержаневіча. “…А былі нават і такія факты, што прэзідыумы с/с не сазываліся па 2-3 месяцы (Ракшынскі, Дуброўскі і др.)” (Памяць, Кн.1, с.195)

1937-1938 — настаўніца-яўрэйка Магілянская стварыла ў вёсцы Дуброва добры хор. Яны ездзілі выступаць у Мінск, “на алімпіяду”. Спявалі паспяхова, атрымалі прызы: балалайкі, магдаліны, шторы. На месцы  дзіцяга садка ў тыя гады была “пляцоўка” – дом соцкультуры, у раскулачанай хаце.

 З успамінаў Сушкова В. І. “Спявалі многа тады, маладзёж карагоды вадзіла ля царквы. Бусел Міна Кузьміч спяваў прыгожа, Тукач Сцёпа Яўфімава, Бусел Арына Паўлава. Слышна далёка. Пад Церабуліным авечкі пашчу, слухаю…

Карагод вялікі, вуліца малая,
Дзе ж таму карагоду раскалыхацца….

Цыганка гадала за руку брала,
Загінеш ты, хлопча…”

 З успамінаў Бусел Сцепаніды Яўфімаўны (1919 г.н.)

Гэтыя песні спявалі колісь на вячорках, на працы, на вяселлях, па святах. Збіраліся ў каго-небудзь у хаце, кудзелю пралі, ніткі сукалі, спявалі. Прадом, бывала, губы да крыві кастрыцай парасцярэбліваем. Наймалі скрыпача, плацілі яму ўскладчыну. Хто пару яек прынясе, хто сала кусочак, хто круп якіх.

Назвы песень, словы якіх запісаны ад бабы Сцёпы: “З-пад саду зяленага галубка вылятае”, “Крапіўка мая пяклівая”, “Чырвоная каліначка ўвесь луг заламала”, “А я ў бару абед вару”,” А ў бару, бару, пры бору”, “А ў месяца, а ў яснага два ражкі”, “Ой на полі азярэчка”, “Што за месяц, што за ясны”, “Там за гаем зеляненькім”….
(Гл. дадатак)

1940 — у Дуброве  налічвалася 211 двароў і 795 жыхароў. Мясцовы калгас меў назву “Чырвоная Дуброва”*.

1940 — у Язвіне 70 двароў

1940 — у Церабулін 17 двароў, 67 жыхароў

1940 — у Прытыцы 37 двароў, 143 жыхары

1940  у Зарэччы 77 двароў, 280 жыхароў

1940 — перад вайной ў Дуброве быў фельдшарска-акушэрскі пункт. У калгасным клубе дэманстраваліся кінафільмы. Вясковая хата-чытальня папоўнілася палітычнай і мастацкай літаратурай

1940 — у кожнай вёсцы быў калгас. Сем калгасаў мелі каля дзвюх тысяч гектараў зямлі, дзве аўтамашыны, 316 коней і 1110 галоў буйнай рагатай жывёлы. Толькі тры калгасы абслугоўваліся Парыцкай МТС.

У кожнай з сямі навакольных вёсак быў калгас. Дуброва — “Чырвоная Дуброва”, Зарэчча — “Чырвонае Зарэчча”, Вялікі Бор — “Чырвоны Бор”, Марцінаўка — “Чырвоная Марцінаўка”, Прытыка — “Новае жыццё”, Язвін — імя Варашылава, Церабулін — “Імя Калініна”

1939-1940-ы — напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны хутары: (Е´льніцкі, Пад’е´льніцкі, Гры´наўка, Гу´мнішча, Се´цішча, Масці´шча, Бу´гаў, Ка´даўбы, Малое Вяльчо´, Вялікае Вяльчо´ (13 двароў)) былі сселяны ў буйнейшыя вёскі: Дуброву, Зарэчча, Стужкі. З навакольных хутароў, дзе было па 1, 2, 3 паселішчы людзей перасялілі ў вёскі. (см. табліцу-дадатак і карту, картатэку тапанімікі) картатэку склаў у 1992 годзе Мазур Аляксандр

23 чэрвеня 1941  ноччу нямецкія самалёты бамбілі Парычы, МТС, в. Казлоўка. Ад выбухаў былі зруйнаваны будынкі МТС, загарэлася некалькі дамоў, загінулі людзі.

1941  — июнь, в Дуброве в центре собралась вся деревня от мала до велика. Все мужчины от 18 до 50 лет уходили на фронт. Но, вначале июля, некоторые вернулись из-под Гомеля, Новозыбкова Брянской области. Фронта не было, выходили из окружения.  

1941 — по рассказам дубровцев приход первых немцев в Дуброву был воспринят по-разному. Одни прятались в лесу, другие не вылазили из хат. Были и такие, кто с радостью встретил немцев. В Дуброве была такая Аксинья Торгавщиха. Когда первые немцы приехали в село, она встречала их возле церкви с хлебом-солью.. показала сельсовет с телефоном. Она знала про засаду возле моста через Ипу и просила немцев не ехать туда… Но немцы были сасоуверенные, наглые и  поехали, где их и подбили из пушки…  *

1941 — пачалося жыццё ў акупацыі. Нямецкая камендатура была ў Парычах. Днём і ноччу ішлі незлічоныя групы салдат і афіцэраў з тых частак Чырвонай Арміі, якія адступалі, альбо трапілі ў акружэнне. Знясіленныя, галодныя, хворыя, раненыя, яны прабіраліся таемнымі сцежкамі ў бок фронту. Заходзілі ў хаты, прасілі есці. Людзі дзяліліся, хто чым мог. Каб лягчэй было прабірацца да фронту, салдаты пераапраналіся ў цывільнае, афіцэры здымалі пагоны і хавалі… Быў выпадак ў Мартынаўцы. Вясковец  даў групе чырвонаармейцаў ежы, быццам схаваў, зачыніў іх ў пограбе.  Сам дайшоў ў Дуброву і далажыў аб  вайскоўцах немцам. Чырванаармейцаў  пастроілі каля былога сельсавета і растралялі
 28 чэрвеня 1941 — бой перад мостам каля в. Зарэчча. Старэйшы лейтэнант з “саракапяткай” — супраць калонны нямецкіх бранемашын (8 штук з мотадэсанта)
1941 — немецкие бронемашины наводили ужас, курсируя между Паричами, Шатилками, Дубровой, Черниным.  В документальной повести В. Мигая “Березина в огне” с.30-35  описана засада взвода артиллеристов-красноармейцев на них между Дубровой и Заречьем на мосту через Ипу. Очевидец, в то время мальчишка, Бусел Павел Сергеевич вспоминал о командире взвода. “ Взводом красноармейцев командовал человек боевой и волевой, татарин по национальности (фамилию никто не запомнил). Люди с ним — смелые, обстрелянные…Командир взвода Красной Армии со своими артиллеристами-бронебойщиками устроил им западню. Старший лейтенант был невысокий, красивый лицом, живые карие глаза, волосы короткие чёрные. Мы, мальчишки, ходили по пятам за ним — герой настоящий. Ему даже председатель Дубровского сельсовета Григорий Дрозд (его потом расстреляли немцы, как ополченца) сказал: “Обстрелянный, видать”. Тот ответил: “Приходилось на Халхин-Голе, в Финляндии, в Западной Белоруссии”… Разговаривал он чисто по-русски, хотя признался, что по национальности — татарин. Пообещал председателю сельсовета: “Теперь я их, как орехи, щёлкать буду. Мне надо  было только увидеть этих зверей. Дерьмо. Броня тонкая, на вооружении — пулемёт. А у меня хоть и маленькие, но пушечки”. 
   Он остался в Заречье. По его просьбе жители Дубровы вырыли один ров перед мостиком между этими деревнями и другой — за мостиком. Это на единственной дороге, по обе стороны от которой было тогда непроходимое болото, топь. На второй день пришла колонна немецких броневиков, которая курсировала между Паричами, Шатилками, Дубровой, Черниным. Одна женщина (Аксинья Торгавщиха из Дубровы) умоляла немцев не ехать на Заречье. Она указала им на здание сельсовета, где они тут же разбили телефон и тем самым нарушили связь старшего лейтенанта с группами помогавших ему ополченцев. Немцы были тогда самоуверенными, женщину не послушали. Погергетав, оставили 3 броневика на окраине Дубровы, а остальные двинулись в Заречье, — рукой подать ведь, там никого не видно.
Первым шёл броневик, вооружённый пушкой, за ним 5 — с пулемётами. Лёгкие, с хорошей проходимостью, машины преодолели первый ров, подошли к мостику. И тут ударила пушка старшего лейтенанта по головной машине. Та вспыхнула, но водитель успел выскочить через люк. Он тяжело побежал к болоту, держа руками вывалившийся наружу желудок. Другой броневик хотел развернуться и застрял во рву. Между первой и последней машинами оказались запертыми болотом ещё четыре. Немцы выбрались их них, бросились врассыпную в болото. Почти  всех перестреляли, только нескольким раненым удалось переползти топь. Их приняли на броню у деревни Притыка три удиравших из Дубровы броневика.  И здесь старший лейтенант  действовал умно, расчётливо. Он приказал пулемётчикам поставить их “Максим“ на плащ-палатку. Двое бойцов ползком тащили её по болоту, а трое вели огонь по уползающим немцам — почти в упор…
Женщину из Дубровы расстреляли, закопав вместе с гитлеровцами в болоте. Этот суровый приговор был вынесен всеми участниками боя. В нём погиб один из бойцов. Это было тоже темой беседы старшего лейтенанта со взводом. Он сказал так: “Ваня мог остаться живым. Вот смотрите: ранило его в плечо. Ранило — приляг. Так нет. Кровь увидел — растерялся. Вскочил, побежал. Стал мишенью для фашиста”.
Из воспоминаний Бусла П.С.:  Мне тогда было 15 лет. Помню, купались мы в речке. И тут ударила “сорокопятка” — раз, второй, третий… Чёрный дым поднялся в небо возле Заречья. Мы, подростки, бросились туда. Всё было кончено. Один немецкий броневик догорал, другой был подбит. В нём мы нашли 15 костюмов, бельё — всё с ярлыками минской фабрики. Грабители брали, видимо, в наших магазинах всё, что могли. Были здесь большие упаковки с пачками папирос “Прибой”, “Норд” и, как говорится, парфюмерния, галантерея. Всё наворованное.”

13 ліпеня 1941 года  Бусел Мікалай Апанасавіч разам з Буслам Маркам Іванавічам на кані едуць у Шацілкі ў ваенкамат, каб запісацца ў войска

1941З першых дзён акупацыі немцы распачалі знішчэнне камуністаў, камсамольцаў, савецкіх работнікаў. У в. Дуброва фашысты схапілі старшыню мясцовага калгаса  Сямёна Бусла і, па-звярынаму збіваючы, фатаграфавалі. За дапамогу чырвонаармейцам пасля пасля жорсткіх катаванняў расстралялі Савасцьяна Друзіка (бацьку Шчэрбін Ксен’і Савасцьянаўны) з в. Зарэчча і Івана Дайнеку (айчым Капусцінай Настассі) з в. Дуброва. (Памяць, кн.1., с. 250) 

1941 — немцы расстреляли в Дуброве Друзика Клима Марковича, 1899г.р.. У него из-за тяжёлой травмы головы, полученной, в довоенной ещё, драке, не всё было в порядке с головой. В 1933 году был выслан на 5 лет из Дубровы за то, что не вступил в колхоз.  Отбывал наказание в трудовом исправительном лагере.  Он ходил возле расположения немцев и наблюдал за ними, подглядовал через забор, не понимая, что это опасно. Немцы приняли его за лазутчика, разведчика и расстреляли.

Бусла Андрея Кузьмича, 1900 г.р. он был немного не в себе, пел песни против Гитлера. “Гітлер Бярлін прапярдзеў і Масквы не паглядзеў”  Расстреляли и его отца. 

 Бусла Николая Ефимовича, 1910 г.р. (брат бабы Стёпы (1919г.р.). Он был немного помешанный в уме,  эпилепсик, тоже растреляли в 1941 немцы.

 Дубровец Бусел Василий Фёдорович, 1913 г.р., избач (заведовал избой-читальней в Коммуне), был убит немцами в 1942.

Друзик Федос Савков, до войны был начальником почтового отделения в Дуброве. Бедный был, помогал раскулачивать. Когда началась война, поддерживал связь с Озаричами, коммутатор работал, надо было уходить, не успел. Застрелили немцы, что ехали на бронемашинах на Заречье.

Стасянок´ Раман Якімовіч, нарадзіўся ў 1906, радавы, трапіў у акружэнне і вярнуўся ў вёску, забіты ў 1941.

Пытали Бусла Кузьму Киреевича, до войны работал в Коммуне, расстреляли.

Махтин Мойша Ицкович, еврей, жил в Дуброве, «дзе Бешкава хата стаіць, там шчэ пелля была, крынічка з зямлі біла, гліну капалі, на санках каталіся, купаліся ўлетку». Хозяйство Мойша держал доброе: (корову), конём землю пахал, шил сапоги на заказ. Круподёрка у него была, гречку к нему ходили драть. Жена его Рася вязала хорошо носки, перчатки на заказ, горшки к ней несли в починку. Глиной обмазывала, проволокой обвязывала и горшок, как новый. Тоже  полицаи расстреляли всю семью: жену Махтин Расю, сына Иосифа (Уюдку). Завезли за Заречье и расстреляли.

 Был выслежен полицаями и расстрелян прямо в хате, ночью, под полом Дайнеко Иван Петрович 1905 г.р., который работал в сельсовете, был председателем в колхозе.. Вспоминает падчерица Анастасия                    «Мне, когда началась война, 12 лет было, и я добра помню, як прыйшоў атчым дадому, калі вайна ішла. Адзеты быў у гражданскае, а пад нізам ваеннае, шапка, як у Чапаева. Ён хаваўся ад чужога вока. Удзень пад полам ў хаце сядзеў. Аднойчы хлопец Грыша забег знянацку ў хату, дзевак шукаў, убачыў атчыма, расказаў свайму бацьку паліцаю…Толькі развідняла, дамоў пабегла. Ляжыць  на памосце расстраляны атчым, у крыві ўся падлога, памасніцы пасечаныя. Пабегла шукаць маці ды  брата. У Дайнеках (дзе Анюта Лісавеціна) ў хаце знайшла іх. Два паліцейскіе ля яе, дапрашываюць. Павезлі нас у Парычы ў камендатуру. Паліцейскія “Качан” і “Сак” з вінтоўкамі. Аксінья (маці Толі Удода) накрыла дзяругай нас.   Кінулі ў камяру на цамент, 2 нядзелі дзяржалі. Немцы ходзяць “Кляйна, кляйна”, гавораць на нас. Маці кожны дзень на дапрос выклікалі. У камяры той ўсе сцены зпісаны, хто, калі, адкуль сядзеў. Змяніўся камендант. Людзі дуброўскія на парукі ўзялі, падпісаліся за нас, даказвалі, што мы не дзеці камуніста. Адпусцілі, з прадпісаннем, не хадзіць ў лес. Вярнуліся, хата — голая, нічога няма. Партянкі былі шарстяныя і тыя забралі. Добра, што баба наша, з О´спіна, дала нам разжыцца адзёжу, ды пасцелі. Якіма заставілі завезці цела атчыма закапаць, ускінулі на воз, так, без гроба, закапалі за шляхаму кустах (за  фермай), быццам не чалавека зусім. Пасля вайны Лісавеціха казала мацяры: “Давай пашукаям, адкапаям”, ды так без магілы і застаўся. Трэба было думаць, як самім выжыць“.
Записано 23.06.2009 библиотекарем Бусел Л.Ф. от Капустиной Анастасии Елисеевны. Кн. “Памяць, Т.1, с.250” Памяць,2,с. 499. Папка “Родам з Дубровы” — звесткі аб расстрэле Івана Дайнекі.
Дайнеко Пётр Павлович,1890 г.р. первый председатель колхоза “Чырвоная Дуброва” расстрелен в 1941.
 Январь 1942 — кандидата в члены партии, до войны бригадира Никиту Васильевича Долгого отправили в Паричское гестапо. После разбирательства, направили в распоряжение дубровских полицаев. Они отвезли его в урочище Сетищи. Возницей был Бусел Николай (до войны за самогоноварение в тюрьме сидел, бацька Василя Татити).  Раздели, разули… “Беги!”. Никита кричит: “Стреляйте меня!” Это было в январе 1942 года, в 30-градусный мороз. Отпустили на все четыре стороны и поехали, решив, что сам коммунист замёрзнет. Но ему посчастливилось выжить… Полуживой добежал до Залля. После войны выступал на сходах, выпивая стакан горелки для храбрости.
Расстреляли родителей сельсоветчика комсомольца Дайнеки Филиппа Петровича, устроив ему засаду в родительском доме и не дождавшись его самого. (см. прилож. “Герой Социалистического Труда — Дайнеко Филипп Петрович” папка “Знакамітыя землякі”)
 1941 — старостой в Дуброве был сначала Мазур, потым Бусел Пётр Григорьевич (Петрык, па-вясковаму)  коммунист, кадровый военный Красной Армии.  Бургомистром Корней (мянушка) из Теребулина. Полицейским немецкие власти выдавали обмундирование, жалованье, давали паёк (соль, сахар, продукты)
Бургамістрам быў Тукач Карней Аллеў з Церабулін. Жыў у Дуброве, у савеце сядзеў. Судзілі пасля вайны. Адсядзеў 10 гадоў на Севярным Каўказе. Усіх выслалі сястру, жонку. 
Вот как  о начале войны рассказывает Тукач Пелагея Ивановна, 1928 г.р., которая жила в центре Дубровы, возле церкви, её в то время было 13 лет. «На другі дзень ужо немцы бамбілі Парычы. Самаходкі нямецкія, казалі, што “ іх з неба зкінулі”, стаялі каля царквы ў Дуброве. Потым паехалі ў бок Зарэчча, але там перакапалі, падбілі адну, … немяц забіты ляжаў… Адступалі нашы хутка. Прайшлі праз сяло ў бок Церабулінаў…. Сядзелі салдаты пад дубам у Масцішчах, там яшчэ хата стаяла ад хутара… потым немцы пленных нашых вялі, злавілі, вялі ў камендатуру, стаялі хлопалі ў ладошы, гігікалі, крычалі.. Уранні ўстанеш, белым-бело на вуліцы. Засыпана, лістоўкамі усланы дол, немцы прызываюць здавацца…”
Вайна ішла ўсё далей на ўсход. Народ жыў у страху, бо невядома, што будзе заўтра. Вяскоўцы спадзяваліся, што немцы хутка адступяць. Але чуткі прыходзілі адна горшая за другую, казалі, што  вораг ужо пад Масквой, што здадзены Ленінград. Не верылася, што нашы здоляюць іх прагнаць. Немцы рагаталі з адзення і абутку дуброўцаў. Усё ж насілі самаробнае: даматканыя з ільну кашулі, спадніцы, лапці.

Расказ Сушкова Васіля Іванавіча, 1923 г.н. пра той час.
“Паліцаі хадзілі па вёсцы з аружжам, не давалі моладзі гуляць. Указ Парыцкай камендатуры — камендантскі час. Цяжка была маладым хлопцам, што падраслі за вайну. У паліцыю ісці асцерагаліся і партызанаў апасаліся, немцы ў Германію маглі вывезці. Паліцаі: Дайнека Макар, Дайнека Мікалай, Друзік Васіль увечары утрох збілі яго. Застаўлялі паступаць у паліцыю. Прыйшлося хавацца  ў радні, у дзядзькі ў Чарняўцы. Пятрушка паліцейскі падказаў мне: “Не ідзі ў паліцыю. Я вот пашёл, дык ніяк выйсці не магу.” У Карме была цыганка, звалі яе Бубкала. Дык яна нагадала, што ўсё абыйдзецца. “Не бойся, ты будешь служить в Красной Армии З Дайнека Мікалаем Фядосавічам знайшлі сабе работу ў Прудку на торфапрадпрыяцці. Начальнік — Мітраховіч Іван Кузьміч. Але паліцаі і туда за ім прыехалі. Начальнік не дазволіў забраць яго. Дык яны ў камендатуры ў Парычах узялі дакумент  і павезлі в Чернінскі гарнізон. Потым машынай — у Парычы, в камендатуру. Там у адной камеры сядзелі і мужчыны і жанчыны. Лапцева — з Дабравольшчыны  жанчына, Друзік — з Мольчы, Какоўка — з Тумараўкі, малады хлопец. Сядзелі за связь з партызанамі. Дапрашываў начальнік паліцыі Молакаў. Паліцаі напісалі на мяне бумагу. Дапрасілі. Немцы далі 10 плётак. В камеру, бутылку вады і сухарік. Два разы на дзень дапрашывалі. Месяц прамучылі. Ці ў Бабруйск - у лагер, ці растраляюць. Какоўка: “Давай ўбяжым!” Бацька з Дубровы вазіў мне перадачы. Але не перадавалі нічога. Бацька ехаў з Парыч, сустрэў паліцая знакомага. Пажаліўся яму, той вызваўся дапамагчы. Молакаву перадаў ад бацькі за мяне: бачонак самагонкі, пуд свежай рыбы, 300 яец. Выкупіў. 12 ліпеня 1942, на Пятро, прывезлі перадачу. Молакаў аддае мае вешчы: бумажнік (грошы рускія і нямецкія), рамень. Напісалі спраўку, што адпушчаны, мол неяўка па павестцы на зборы, была не па сваей віне.  Ля пошты бацька ждзе, маці — на возе. Дайнека Макар, паліцейскі ўгражаў: “Яшчэ пападзешся!”. Хаваўся ў Чарняўцы, у лесе. В Карме — немцы, в Чарняўцы — красныя, перадавая, танкі рускія. Цётка з Церабулін, афіцэры красныя  сядзяць, у Дуброве — красныя. Адправілі мяне эвакуіраваць раненых з Язвіна ў Даманавічы. У ваенкамат ісці ў Хутар сабралісь. Гэта ўжэ 1943 год быў, восень. У Каравадзічы ў Васілевічскім ў шалашах на снегу ваенныя. Капітан Зотов. Дуброўскіх багата, гарохавіцкіх. Запісваюць  на фронт.  Так папаў у Красную Армію… Старшина Гитаров Николай предложил поменяться сапогами, у меня были хорошие.  Катитан Пушкарёв, командир пулемётной роты взял к себе. В запасном полку обучали стрельбе из пулемёта. Принёс станковый пулемёт в землянку. Изучали устройство, действие… благодарность получил… Под Гороховичами побили наших сильно.. На пополнение в лес за Великий Бор отошли.. Із роты из 100 человек 10 осталось, на переформирование пошли.. “Можно пойду вперёд, свой дом погляжу?”… Командир предупредил, что особисты поймать могут. Не узнал Дуброву, хат нету, всё перерыто, перекопано, людей нет, все в беженцах, печи, землянки… Подошёл к солдатам, что хату Ивана Сушкова разбирали, одни стенки остались.. Возле Зарецкого хвойника траншея и особисты стоят. Отняли оружие, проверяли. В шалаше человек 30 проверяемых и солдаты и офицеры.. Возле Мольчи и Ракшина часть моя стояла. Предлагали остаться в особом отделе. Дали сухой паёк: булку хлеба, банку консервы… Не согласился, мо и зря, вернулся к своим  пулемётчикам…”
1941 — осенью полицаи, по указанию немецких властей, разделили  засеянные колхозом «Чырвоная Дуброва» поля (озимые, ячмень, картофель). Делёж проводился по усмотрению полицейских.

1941  дубровцы вспоминают случай, когда трое детей евреев (жидянят)  в возрасте от 6 до 9 лет шли по дороге мимо Дубровы в Бобруйск к родне.  Дубровские полицаи этих детей доставили в комендатуру. Немцы предоставили им самим решать судьбу еврейских детей.  Их усадили на сани и повезли в урочище Василёва поляна в Вяльчо. Там раздели догола и приказали бежать, а сами стреляли им в спины. Кровавые следы на снегу были свидетельством злодеяния.*
Старастой ў Церабулінах быў Андрэй Ніканаў. Немцы прыязжалі, косы мае трогалі. Я ўзімку басая  бегала, у мароз… танцаваць любіла… Як пачую музыку, як чорт мяне носіць.  Бацька 7 гадоў у першую вайну ў плену быў, нямецкі панімаў. Баяўся, каб немцы не даведалісь. Аднойчы рука ў  мяне забалела, нарыў моцны. Бацька вазіў у Кабульшчыну  ў нямецкі госпіталь, парэзалі, швы наклалі, мазі далі. Бацька дзякаваў вельмі…”. З успамінаў Філіпчык (Шчэрбін) Праскоўі Іванаўны з Церабулін

На территории оккупированного района действовал Паричский подпольный райком партии, истребительный батальон.
Удачно атакавали из засады, шедшую в Великий Бор, немецкую колонну. В этом бою было ранено двое наших. Потери врага не подсчитывали…
20 хлопцев гнали из Язвина в Паричи под конвоем — хотели полицейскими сделать их. Встретили мы колонну на лесной полянке за Язвином. Все конвоиры были истреблены. Отряд наш быстро пополнялся жителями окрестных деревень. (Всеволод Мигай “Березина в огне”, с. 63)

1942  — был зверски замучен в Паричах в гестапо Бусел Василий Сидорович.
Родился в д. Дуброва в 1904 году. Один из первых коммунистов нашей деревне. Член ВКП (б) с 1927 года. С 1927 по 1941-й работал председателем колхоза имени Сталина (д. Коммуна Октябрьского района), председателем Любаньского сельского совета. В начале Великой Отечественной войны привёз свою семью (жену Авдотью Фёдоровну и троих детей) домой в Дуброву. Сам ушёл в партизаны.
Однажды в 1942 году, пришёл домой проведать семью, был выдан и схвачен полицаями.  В комендатуре в Паричах его жестоко пытали, отпилили обе ноги, замучили до смерти, бросили в Березину. Есть в списках жертв войны в книге «Память», т.2, с. 499. см. папку «Родам з Дубровы»

1942 — немцы, которые стояли в деревне (комендантский взвод) были пунктуальными, любили дисциплину и порядок. Однажды одному немецкому солдату приглянулась женщина, что жила недалеко от церкви. Он хотел её изнасиловать, порвал на ней одежду. Она пожаловалась офицеру. Всех солдат построили, а ей сказали: «Который, покажи!». Женщина узнала обидчика. Его, видимо, наказали, но он в отместку зарезал в хлеве корову жалобщицы.
Вот как об этом рассказывает Тукач Пелагея Ивановна, 1928 г.р., которая жила по-соседству, её в то время было 13 лет. «Каля царквы першая хата была Сынкліна. Сынкля маладая, з двума дзецьмі жыла. Немцы прыйшлі, з хаты выгналі, жылі ў землянцы. У Сынклі карова была. Раз заначавала ў хляве яна, немяц прычапіўся, зсільнічаць хацеў. Яна вырвалася, прыбегла да суседзяў, да нас, значыць… Ён за ёй… У пограбе зхавалася, зхаранілася.. Уранні прыйшла ў хлеў, карова зарэзаная яе..  Паплакала, пайшла, галосячы, у камендатуру.. Пастроілі салдатаў, яна ішла паўз строй і глядзела, апазнала па штанах у зямлі выпацканых… Салдата таго наказала начальства. »

1941-1943  — пры немцах царква працавала зноў. Службу праводзіў бацюшка Уладзімір па прозвішчу Мігай. Яго з матушкай ў 1942-м прыслалі з Мікуль-гарадка. Жылі яны на кватэры ў Дайнека Арыны Сцяпанаўны (1909 г.н.)

“Згарэла царква ў вайну. Мы былі ў бежанцах ў Вяжнах. Дык папыталі ў салдатаў пра сваю хату, што ля царквы стаяла. “Вашай хаты няма, адзін калодзеж стаіць. Згарэла разам з царквой.” (З успамінаў Шчэрбін Кацярыны Іванаўны, 1926 г.н.)

О подпольщиках в Дуброве известно, в частности, из письма Василия Шумского (довоенного директора Дубровской школы), адресованного Буслу Павлу Сергеевичу, датированного 15.6.1970г. Коммунист, директор Дубровской школы Василий Шумский был оставлен партией для подпольной работы в Дуброве. Он устроился на работу в Дубровскую комендатуру.   После тайной встречи со старостой Буслом Петром, который предупредил его об угрозе ареста, ушёл ночью, уничтожив документы в комендатуре.
«Тебе, видимо, известно, что я в Дуброве остался не по своей воле, а по заданию. Задача заключалась в том, чтобы в тех тяжёлых условиях оккупации спасти  советских людей, нейтрализовать и обезвредить предательскую деятельность кулаков, предателей и полиции…
В письме Шумский называет патриотов-подпольщиков: Кохно Спиридон из Михайловки, старик Кузьма (фамилия, кажется, Дайнеко), Кохно Василий — староста из Великого Бора, молодой парень Василий, кажется, Друзик, 1927 г.р. , пришёл в войну жить в Дуброву к деду в Дайнеки. Ходил в немецкой форме с обрезом. (Подробно см. в приложении «Подпольщики в Дуброве», есть текст письма Шумского)
1942  Дайнеко Филипп Петрович, который был партизанским комиссаром на гроденщине, прислал в Дуброву летом 1942 года своего человека для организации подполья. Молодой паренёк Толик, кличку в Дуброве имел «Мальчишка», пас людских коров для конспирации. Организовать в отряд местных мужиков не получилось, и он исчез также внезапно, как и появился.*
1942 — в Коммуне Октябрьского района полицаи выследили бывшего председателя колхоза Щербина Ивана Никитовича, 1914 г.р. из Дубровы, убили, а дом подожгли.  Жена его Щербин Александра (Алёкса) Филипповна (1914г.р.) с маленькой дочкой Олей на руках вернулась домой в Дуброву. См. папку «Лёсы нашых землякоў»  статью Бусел Л.Ф.“Пройти мамин путь»
1943 5 августа   — объявили набор в Германию. Брали только холостых и незамужних в возрасте от 16 до 20 лет. Некоторые записались добровольно, поверив обещаниям хорошей жизни в Германии, других отправили под нажимом. Наборы были плановые.* (см. прилож. Статья Бусел Л.Ф. «Девочка с косичками», рассказ вывезенной в Германию,  Щербин Прасковьи из д. Теребулин в папке «Лёсы нашых землякоў»)
Паліцэйскія забралі ўсіх двадцаць шостага года нараджэння. З Цярабулін пагналі ў Чэрнін, потым — у Парычы, далей ў Бабруйск, Дрэздэн. Бацька спрабаваў адкупіцца, бачонкам меду…”  — з успамінаў Шчэрбін Прасковоўі Іванаўны.
Были вывезены  во время войны в Германию: Филипчик Прасковья Ивановна, 1926 г.р. (в 16 лет), Друзик Екатерина Анисимовна, 1930 г.р. (девочке было 12 лет, мама её «тронулась» умом, после того, как забрали мужа в лагерь политзаключённых), Друзик Екатерина Семёновна, 1925 г.р. (в 17 лет) …
В Дуброве во время оккупации стояли немецкие связисты. У них было много разноцветной проволоки, вытянув из которой металлическую часть, получались разноцветные трубочки. Дубровские девушки и женщины покупали их на бусы. Цена — 2 яйца за метр трубки. Эти трубочки резали на кусочки, нанизавали на нитку, и получались  разноцветные бусы*
1943 павешаны немцамі дубровец Тукач Васіль Цімафеевіч, 1925 г.н.
Брат Тукач Праскоў’і Цімафееўны (Параскі Цімохавай,  Параскі святой), 1922 г.н.  жыла ў Буслах, памерла ў 2008 ў Парычах, у доме прэстарэлых, не было дзяцей.
Шмат насельніцтва Дубровы загінула не на фронце. Так, ляцела “рама”, нямецкі самалёт – разведчык, скінуў бомбы ў Буслах  на двор, на хаты. Каля хаты быў прывязаны конь. Загінулі Сушкова Кацярына, 1870 г.н. і Сушкова Кацярына Цітаўна, 1931 г.н. На іхнюю хату ўпала тая бомба. Загінула бабуля Каця і 11-ці гадовая Кацярынка.   Астатніх прысыпала зямлёю, спасла лаўка. Засталася жыць дзяўчынка Анюта, ей  толькі зуб выбіла.
З боку  Яльча прыляцеў немецкі снарад, бахнуў у хату ў Буслах, дзе былі дуброўцы. Забіла сталую жанчыну  Тукач Марыю Пятроўну, цудам застаўся ў жывых                             хлапчук Сцяпан Цімкаў (Тукач сцяпан Цімафеявіч), побач на печы сядзеў. Ля хаты кухня палявая салдацкая стаяла, мабыць прыкмецілі і стрэлілі.
9.01.1943  погиб у д Дуброва на опушке леса кавалерист доброволец из Дагестана Мордахаев Борис Аронович, 1924 г.р. Десятки лет приезжал на могилу брат Измайлов Сэма Аронович. Умер в 2003-м, завещал похоронить в Дуброве, в одной земле с братом. С тех пор память чтит жена Сэмы Ароновича Любовь Борисовна, приезжает часто в Дуброву на могилы родных людей.
1943 — 1-2 февраля партизанский отряд имени Ворошилова  совершил рейд по нашему району: в д. Хутор, Просвет, Дуброва, разогнали мелкие полицейские участки. Убили 8 полицаев, захватили 8 винтовок. “Ў Дуброве, у Проссі з Дайнекаў забрали свінню, палажылі на сані і павезлі”.

Снежань 1943 — утварыўся “Парыцкі выступ”, у выніку паспяховага наступлення 19-ага стралковага корпуса і 60-ай стралковай дывізіі 65-ай арміі

20 снежня 1943 — вораг нанёс моцны котрудар па праваму флангу 65-й арміі

20 снежня 1943 — падраздзяленні 172-ой стралковай дывізіі генерала Н.С. Цімафеева занялі баявыя рубяжы ў раёне вёсак Зарэчча і Вялікі Бор (знаходзіўся камандны пункт 95-ага стралковага корпуса). Калі сцямнела, немцы прарвалі абарону дывізіі і занялі вёскі Зарэчча і Вялікі Бор.

У ноч на 21 снежня 1943 — праціўнік падцягнуў танкі і свежыя часці пяхоты. Раніцай зноў перайшоў ў наступленне, спрабуючы злучыцца са сваімі падраздзяленнямі ў раёне Дуброва – Палессе

21 снежня 1943 — Дуброва зноў акупіравана немцамі.

21 снежня 1943  чуваш сяржант Мікалай Спірыдонавіч Паўлаў уступіў ў бой каля в. Дуброва з 27 фашысцкімі танкамі. (За гэты подзвіг камандзіру гарматнага  расчёта прысвоена званне Героя Савецкага Саюза) гл. дададак

Снежань 1943 — каля вёсак Дуброва і Гарохавішчы узбек Джуракул Тураеў уступіў ў бой  з 30 фашысцкімі танкамі (атрымаў званне Героя савецкага Саюза) гл. дададак “Героі Савецкага Саюза”

Был такой случай. В Дуброве проживала бабка по кличке «Штунда». В сумерках она встретила группу красноармейцев, она приняла их за немцев. Она подбежала к ним и стала объяснять, что «вушыўцы пабеглі ў той бок, даганяйце».  «Вашыўцамі» она называла советских солдат. Её расстреляли. Назавтра выкопали яму, побросали туда убитых немцев и «Штунду».*

При первом освобождении тыловые немецкие части покинули Дуброву по приказу своего командования. Дубровский дед по кличке «Галушка» (он понимал немецкий язык и мог с немцами изъясняться). Он часто разговаривал с немцами, они угощали его ка´вой (кофе).  Сам попросился с немцами. Но завезли его в концлагерь в Бобруйске. Через несколько месяцев родственники выкупили его у охраны за 5 золотых рублей. *

Сведения, отмеченные звёздочкой, взяты из воспоминаний Долгого Андрея Васильевича, жителя Дубровы, записанные Друзиком Иваном Савельевичем

Сентябрь 1943наступление наших войск. В Калинковичском районе под Козловичами первый раз ранило Кохно Иосифа Ивановича из Великого Бора, 1924 г.р. Лежал на луге пять часов. Начали бить “катюши”близко. Ляжаў на лузе з 10 до 15 часоў, ранены. Пачалі біць «Кацюшы». Думаю: «Ну, ўсё! Немцы не дабілі, свае ж знішчаць». Тут ідзе па лузе камандзір. Спросил: «Живой? Санитара сюда!» Подбежал молодой высокий белявый санитар. Командир приказал перевязать мяне і везці ў госпиталь. Санитар вядзе мяне да падводы. Папытаў: «Что-то знакомый говор, откуда?». Услышав ответ, воскликнул: «Земляки! Я ж— з Кабыльшчыны»
См. папку “Судьбы наших земляков”
  26 лістапада 1943  дата першага вызвалення в. Вялікі Бор
1943 — Дуброву освобождали дважды. При первом освобождении в конце ноября 1943 года больших боёв не было. Красноармейцы недолго побыли в селе. Пришёл приказ отступить к Узнажи, к железной дороге. Командиры разъясняли жителям, чтобы уходили или за фронтом, или дальше, где нет оккупации.*

1943 - у аператыўнай зводцы Саўінфармбюро за 26 лістапада паведамлялася, што “У раёне ніжнягя цячэння ракі Бярэзіны нашы войскі з баямі занялі населенныя пункты Вялікі Бор, Мармавічы, Давыдаўка, Прасвет, Людзвінаўка і чыгуначная станцыя Шацілкі.”
27 лістапада 1943 — першае вызваленне в. Дуброва
1943 — жыхары вёскі Дуброва былі вымушаны пайсці са сваіх хат у бежанцы ў Глускі  раён . Савецкія войскі адыйшлі ў бок станцыі Жэрдзь.  “Пайшлі ў акцябскую, а вярнуліся ў жніво”, значыць з лістапада па жнівень. У бежанцы шлі праз Сіняўку, Сякерычы, Раманішчы,... вёскі Падлужжа, Бярозаўка, Зелянковічы, пераходзілі раку Пціч.
З лістапада 1943 па ліпень 1944 — жыхары Дубровы былі ў бежанцах у Глускім раёне. Некалькі жанчын пайшлі за фронтам (прачкамі, санітаркамі ) Бусел Праскоўя Кірэяўна (1923 г.н.), Дайнека (Лявонцьева) Марыя Іванаўна (1922 г.н.)
З расказа Тукач Пелагеі Іванаўны 1928 г.н. “Як пайшлі мы з села на Акцябскую там толькі на жніво вараціліся. Пагналі нас праз Сіняўку, Сякерычы, Раманішчы. Там ў бежанцах жылі ў людзей па хатах. Добра памятаю назвы вёсак: Падлужжа, Зеленковічы, Бярозаўка, раку Птіч. На ёй мы наймаліся сціраць людзям, усё рабілі, каб выжыць. Як аслабанілі ўжэ, ды ішлі дадаму, дык многа пабітых нашых ляжала каля Вяжноў. Ды і  адразу пасля вайны вакол многа бітых ляжала. У Зарэцкім хвойніку пабітыя ляжалі , як снапы на полі. У Сецішчы пайшлі па ягады. Ляжаў салдацік напалову засыпаный ў акопе связіст, бо связь пад ім, правады. Яго ўжо раздула, даўно ляжыць, мабыць. На спіне — мяшок салдацкі.. Дык мы развязалі яго… там картоплікі сырыя… Потым на Іпу хадзілі лавіць рыбу, есці ж не было чаго, дык я знайшла аднойчы каля моста кацялок салдацкі. На ім выцарапана было “Щагалицкий Петр и № ___, яшчэ не па нашаму штосьці”.  Дык як- та на 9-ае генярал прыязжаў, я яму той кацялок і аддала. Каля Бору пабітых рускіх багата ляжала ў лесе”.
Канец снежня 1943 — 17-я стралковая дывізія пад камандаваннем падпалкоўніка А.П.Лукіна з 48-ой арміі сканцэтравалася ў раёне вёсак Вузнаж і Залле. Перад войскамі была пастаўлена задача: выгнаць немцаў з вёсак Кабыльшчына і Дуброва.
ў сакавіку 1944 — Бусел Ірына Трафімаўна (18__? г.н.), маці Бусла Васіля Максімавіча  (1909 г.н.)  загінула ў Азарыцкім лагеры смерці

Вот так добывались победы под Паричами зимой 1943-1944 годов. Позже в своей книге маршал К. К. Ро­коссовский напишет: "Эти операции проводились при голодной норме боеприпасов... Лишь с 15 апреля ди­рективой Ставки войскам Белорусского фронта было приказано перейти к обороне"*».

* Рокоссовский, К. К. Солдатский долг. С. 255.

Многие жители района пополнили тогда ряды на­шей армии. Николай Андреевич Бусел из Мартиновки вступил в 37-ю гвардейскую дивизию. Воевал в 118-м полку под Теребулином, отступал к Пристарани. Зимой наступал уже в составе 114-го полка в роте автоматчиков под руководством гвардии капитана Сергея Петровича Шугурова. Николай Андреевич рассказывает:
«Гитлеровцев приходилось из каждой деревни вы­бивать, из каждой хаты выкуривать. Все они в опорные пункты превратили. На любом бугорке — траншеи, дзоты, колючая проволока. На каждом сухом участке закрепиться стремились, болотинами отгородиться от наступающих наших войск.
Всю зиму выдавливали немцев к линии Озаричи-Паричи. От Пристарани мы упорно продвигались на Давыдовку, Козловичи, Савичи. Помню, на рассвете под Савичами зашли во фланг немецким цепям, но по­торопились "ура!" кричать, надо бы тихо сблизиться, вплоть до рукопашной. Они успели развернуться в нашу сторону. Разгорелся бой. Фашисты ринулись в атаку. У пулеметчика нашего Виктора Архангельского расчет вышел из боя: одного солдата убило, второго ранило. "Николай, помоги!" — кричит мне. Еще хлопцы под­бежали к нам. Набили фрицев много, а на следующий день Савичи освободили. Там ранило Ивана Федоровича Сушкова из Дубровы. Вытащил земляка своего из олеш­ника, из-под огня. Мне и Прокопу Прокоповичу Стукачу из Великого Бора вручил гвардии майор Коротков пер­вые награды — медали "За боевые заслуги".

Вася Сушков из Дубровы тоже воевал в 193-й стрел­ковой дивизии, во 2-й пулеметной роте капитана Андрея Андреевича Пушкарева. На Гороховищи они наступали также в феврале из урочища Отяты. Утром пошли в ата­ку. Из болота двинулись на высотку. Огня не жалели. До деревни не дошли — крепким оказался орешек. Снова пришлось отходить в противное болото, которое из-за теплой зимы ничуть не промерзло и жадно "чавкало" под ногами.
К полудню снова атаковали, и, казалось, вот-вот враг сорвется, не выдержит напора. Потери были большие с обеих сторон. Залпы орудий, разрывы мин вокруг, море огня из стрелкового оружия. Ад кромешный. Потом третья атака. Капитан Пушкарев впереди — стрелял и бежал, не сгибаясь, охрипшим голосом выкрикивал страшные ругательства. Всегда спокойный, рассуди­тельный, не выдержал на этот раз и он. Позже говорил Василию Сушкову:
— Проклятье! Где-то успели фрицы наскрести резерв, а у меня в одном взводе пять человек осталось...
Гитлеровцы подбросили в Гороховищи в нужный переломный момент боя пару свежих рот, к тому же у них были выгодные позиции. Участок под этой деревней заняли свежие наши полки, а 193-я стрелковая дивизия ушла за Великий Бор пополняться, затем сменила 37-ю гвардейскую в районе Здудичей. Рота капитана Пушкарева занимала участок левее ее. Василий Сушков стал отличным пулеметчиком, и командир не отпускал его от себя, даже когда тот был легко ранен. Несмотря на различия в званиях, они стали настоящими фронтовыми товарищами. Особенно их сблизили упорные бои под Гороховищами, где полегли те, кого они в свободные минутки вспоминали.*
Из книги «Березина в огне» Вс. Мигая с.214-217
24 студзеня 1944 — 197-ая стралковая дывізія генерал-маёра Данілоўскага заняла абарону ў раёне вескі Зарэчча і пачала рыхтавацца да наступлення па авалоданні вёскай Дуброва, якая з’яўлялася надта ўмацаваным апорным пунктам нямецкай абароны.

24 студзеня 1944 года ў 8 гадзін 20 мінут — у трох кіламетрах ад вёскі Вялікі Бор у 8 гадзін 20 мінут  у нераўным баі загінуў адважны лётчык-знішчальнік Раман Кадэнка (гл. дад. “Подзвіг стаў вядомы”, кн. Памяць, ч.2, с. 127-128, кн.”Березина в огне” Вс. Мигая, с.183-184)

26.01.1944 — каля в. Дуброва загінуў Грэбянчук Сяргей Рыгоравіч, 1901 г.н., уражэнец в. Хутар Парыцкага павета, радавы.
З аповеду яго дачкі: “ Бацька прайшоў фінскую вайну, быў паранены. На гэтую прызвалі ў 1943-м. Засталася маці з чатырма дзецьмі. Прыйшоў узімку  аднавясковец, што з ім разам быў, падаў маме ваенны білет бацькі. Расказаў дзе і як ён загінуў. Сядзелі яны ў акопе глубокім у ста метрах ад шляху каля Дубровы. Ціха было, ні нашы, ні немцы не стралялі. Ён быў стралком ПэТэРа (супроцьтанкавага ружжа). Удруг раптам, аб’ехаў ён з бруствера. Мы кінулісь да яго, нідзе крыві няма. Потым глядзім маленькая дзірачка. Нямецкі снайпер зняў. Мы яго там ў акопе прама і прысыпалі. Маці ўсё збіралася паехаць дадаму прывезці, пра месца добра распрасіла, але не так проста ўсё гэта… 
(см. папку “Помним всех поимённо”, кн. Памяць, 2, с.158)

28 января 1944 у Великого Бора погиб лейтенант 967 сп 273 сд Паршин Сергей Дмитриевич, 1924 г.р. из г. Подольска Московской области. Несколько раз в 70-х годах приезжал его брат Паршин И. Д. (см. папку “Помним всех поимённо”, кн. Памяць, 1, с. 506)

28.01.1944 — у д. Заречье погиб рядовой 889 сп 197 сд Посканный Михаил Фомич, призванный из Брянской области. С 2004 года часто приезжает дочь Наркевич Варвара Михайловна из Гомеля. (см. кн. Памяць,2, с. 175)

28.01.1944 — у д. Заречье погиб рядовой 889 сп 197 сд Малахов Павел Иванович, 1906 г.р., родом из с. Сосновое Болото Выгоничского района Брянской области (кн. Памяць, 2, с. 170). 28 июня 2010 приезжали сын и внук погибшего из Брянска и Москвы

29 января 1944 — погиб рядовой Матюшенко Семён Константинович, 1904 г.р., призван из Речицкого района. До войны был бригадиром в колхозе, был в лагере военнопленных, бежал,   снова воевал, погиб у Заречья.  В конце августа 2005 года приезжала дочь Мальвина Семёновна из Жлобинского района. . (см. папку “Помним всех поимённо”, кн. Памяць, 2, с.170)

29.01.44 г убит в бою. (пр. № 10 от 10.2. 44 г.) похоронен в 1 км восточнее д. Вельчо Паричского р-на Полесской обл. Фещенко Василий Никитович, 1906 г.р. уроженец д. Жовница Гордеевского р-на Орловской обл. Рядовой 828 сп 197 сд, санинструктор 2 стр. батальона Фещенко Василий Никитович призван 13.10.43 г.  (проживал на оккупированной территории с 1.9.41 – 2.10 43), После войны, однополчане рассказывали семье погибшего (жене Марии Захаровне и 10 детишкам) о том, как погиб их муж и отец. Он был санинструктором, один красноармеец из их села был ранен и просил пить. Солдаты отговаривали Василия, мол, ночью надо  идти за водой, речка пристрелена. Но он пололз и погиб. Потом долго ещё того, что просил пить и выжил, попрекали, мол, из-за тебя погиб, семье помоги, без отца детки растут. Похоронка была подписана Красовским, начштаба 197 сд.
30 студзеня 1944 — часці 172-ой дывізіі 65-ай арміі на вучастку Кабыльшчына — Дуброва змяніла 96-ая стралковая дывізія 48 арміі пад камандаваннем Булатава Фатыха Гариповича.

30 студзеня 1944 — 889-му стралковаму палку пад камандаваннем маёра Паўлюка была пастаўлена задача правесці разведку боем, выявіць агнявыя сродкі абароны праціўніка і магчымасць фарсіраання ракі Іпы па лёдзе

30 студзеня 1944 — у баі каля в. Зарэчча загінуў Герой Савецкага Саюза Цеплякоў М.П. (гл. папку “Героі Савецкага Саюза”, кн. Памяць, ч. 2, с. 89)

В Дуброве похоронен Герой Советского Союза Мартин Пантелеймонович Тепляков, сержант-сибиряк.
Дубровские пионеры искали родных погибшего, его друзей. Помнится, получали такие ответы:
«...Учителя М. П. Теплякова выехали за пре­делы области, некоторые умерли. Товарищи по учебе в школе погибли в войну на фронтах...»
«...Брат Героя Еврамий, колхозник, был уво­лен из армии по ранению в 1944 году, а умер в 1949-м. Отец их до революции занимался сельским хозяйством, потом трудился в кол­хозе. С 1960 года, слепой и глухой, живет в собственном доме с внучкой. Получает пенсию за погибшего сына...»

Вот по таким горьким капелькам и собирали юные следопыты биографию погибшего за их жизнь че­ловека*

30 января 1944 — у д. Заречье погиб рядовой в/ч 39319 “Ш” Грибанов Савелий Карпович, призванный из Брянской области. В извещении сказано, что …  был убит 30.1.44г и похоронен северо-восточнее с. Заречье Паричского р-на Полесской обл.  В  2004, 2005 гг. приезжали сын Николай Савельевич, внук Николай Николаевич из Брянска (см. папку “Помним всех поимённо”, кн. Памяць, 2, с.158)

30.01.1944 — у бывшего посёлка Бельчо погиб старший сержант  Чукавин Василий Иванович, 1907 г.р. ( см. Памяць, 2, с.184)

30.01.1944 — у Великого Бора погиб Крыловский Иван Анисимович, рядовой 969 сп 273 сд, призванный из Брянской области. Приезжали родственники погибшего из Орловской области в 2010 году.
(См.кн. Памяць,1, с.503, Книгу отзывов в музее)

Задачу на захват Дубровы получил командир 338-ого стрелкового полка. Готовность наступления 9-00 2 февраля. Справа наступала 197 стрелковая дивизия с задачей перерезать большак Дуброва — Притыка, оседлать его и не допустить, чтобы противник мог подбросить резервы.
Местность в районе Дубровы была болотистая, с порослью кустарника, местами встречались небольшие островки, на которых могли разместиться до 6 человек цепью. На пути наступления полка имелась осушительная (дренажная) канава 2-3 метра шириной и до двух метров глубиной, заполненная водой до  метра, река Иппа, шириной до 9 метров, берега пологие, в брод— проходимая.
По решению командира 338 полка, для перехода через реку Иппа, к моменту выхода полка на исходный рубеж, для наступления был  сооружён мост и подготовлены щиты и мокроступы для перехода на особо заболоченных участках местности. Под покровом ночи полк вышел на исходный рубеж и занял его в 6-00 2 февраля. После непродолжительной, но мощной артподготовки пошли в наступление и продвинулись на 200-300метров, под сильным ружейно-пулемётным огнём противника, залегли. Завязался огневой бой. Выбирая момент ослабления огня, подразделения полка упорно продвигались вперёд. И к исходу 2 февраля вышли: 1 стрелковый батальон — на восточную окраину Дубровы фронтом на запад, а 3 стрелковый батальон перерезал большак и продолжал наступать вдоль КГО, в направлении Дубровы с юго-запада. (см. прилож. «96-ая стрелковая дивизия в бою за Дуброву» )

 январь 1944Бусел Николай Афанасьевич, лейтенант, командир взвода противотанковых батарей, 76-миллиметровых пушек 175 стрелковой дивизии 48 армии 1 Белорусского фронта вёл огонь на прямой наводке по родной Дуброве, которая была оккупирована немцами.
Так уж распорядилась судьба, что довелось Николаю Афанасьевичу освобождать родную свою деревню.  Дуброва была очень сильно укреплённым опорным пунктом противника. Граница между нашими и немецкими войсками проходила по реке Ипа. В те январские дни 1944 года воины 48-ой армии, в которой и служил лейтенант Бусел, вели упорные бои за освобождение Дубровы. Враг отчаянно сопротивлялся. Потери наших войск были значительные. Оборону противника приходилось буквально прогрызать, она была нашпигована разными огневыми средствами. Артиллеристы обеспечивали пехоте огневую поддержку. Орудия Николая Афанасьевича стояли недалеко от деревни Великий Бор. Близко от развилки была землянка и позиция батареи. Там и сейчас видны окопы. Дорога на Мольчу была у немцев. Язвин освободили.  Заречье было полностью сожжено, одни комины  печные торчали. До Дубровы где-то километр, заняли позицию. Ждали немецкие танки.
Около 1000 выстрелов сделал артиллерист из своего орудия, когда выбивали врагов из родного села. Вокруг деревни шли траншеи. При поддержке артиллерии пехота заняла Дуброву. Было это 1-2 февраля 1944 года. Мост через Ипу был со стороны Заречья,  был разрушен. Орудия наши были на конной тяге. Кругом перед Дубровой болото. По рации передали, что моста фактически нет. Пришёл приказ вернуться на станцию Жердь.

Из письма Рябчикова Н.А. об освобождении Дубровы
Мы, артиллеристы 8-ой батареи 261 с. п. непосредственно были участниками ожесточённых боёв за освобождение Дубровы. Погода была не зимняя: дождь со снегом хлестал по мокрым лицам. От мин и снарядов плюхались в обжигающую           
болотную жижу… Я видел эту атаку близко. Бойцы из учебного батальона, молодёжь, поднялись дружно, и пошли по колено в воде на окопавшегося врага.
Некоторые падали, сражённые пулями, другие шли туда на окраину, где сухо, но пулемёт поливал смертельным огнём атакующих.
Мы увидели этот дзот, надо уничтожить. Но близко наши. Командир батареи решился. Снаряд, ещё снаряд, пулемёт замолчал. Молодец наш командир Бабыкин.
Огнём нашей батареи в этом бою было поражено 2 дзота и пулемётная точка. Стрелки ворвались на окраину деревни. Многие из наших ребят остались лежать на этой земле. А им было по 18 лет.
На следующую ночь, мы были в Дуброве и начали оборудовать КП батареи в одном из уцелевших домов. На протяжении февраля месяца  вели свою нелёгкую жизнь солдата.
«…Тяжёлые там, у Дубравы, бои были. Шла ранняя весна 1944 года. Болота хлюпают, дождь со снегом. Когда уже Каплана ранили, пошёл я как-то в разведку со своей рацией на нейтральную полосу. Немцы меня, наверно, заметили. И такой огонь открыли, что больше часа в ледяной жиже пролежал, головы поднять не мог. Обратно добрался к ночи, окоченевший, синий весь. Ребята обрадовались, что жив остался, долго оттирали, чаем горячим отпаивали». Вспоминает Рябчиков Николай Андреевич, разведчик-связист, участник освобождения Дубровы. Приезжал в 1984 году в Дуброву, фотографировался возле дома, где в войну находился наблюдательный пункт (Чехладзе,62) (см. папку «Помним всех поимённо»)

1 лютага 1944 — пры вызваленні в. Дуброва загінуў малодшы сяржант Сярго Чэхладзе, якому пасмяротна было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза (гл. папку “Героі Савецкага Саюза”, кн. Памяць ч.2, с. 89, Вс. Мигай “Березина в огне” с. 205-206)
Погиб разведчик-пулемётчик 197 стрелковой дивизии 889-ого стрелкового полка  8 роты грузин Серго Чехладзе 1920 г.р. За боевые действия при освобождении Дубровы удостоен звания Героя Советского Союза (23.06.1944г)
Похоронен в Дуброве и Герой Советского Союза Серго Чигладзе, грузин. Передовики местного колхоза «Путь к коммунизму» ездят в грузинское село Зоди, на родину Серго. Лучшие труженики Зоди приезжают в Ду­брову Люди сдружились навечно и соревнуются в труде. Выходят объединенные номера районных грузинской и белорусской газет. И в нашей газете «Агні камунізму» юная горянка Этэри Джгамадзе опубликовала стихи:
Кто мог знать, что где-то серым
Покрывалом ляжет мгла,
Что навечно примет к сердцу
Светлогорская земля
Сына Грузии...

В музее истории деревни Дуброва  в 2009 году был оформлен фотостенд «Подзвіг аб’яднаў народы»
                                  1.02.1944 - Созинов Арсений Васильевич
                           Он родился 1 мая

1900 года. В Великую Отечественную войну 25.08.1941 года призван на фронт в 322 стрелковую дивизию, последнее место службы – 197 стрелковая дивизия, сапер, рядовой. Умер в госпитале 01.02.1944 года. По данным военкомата был захоронен у деревни Великий Бор в Беларуси в братской могиле. В 2012 –м внук погибшего воина прислал благодарственное письмо в Светлогорский райисполком, о чем была статья в районной газете. Памяць, кН .1, с.509.
1 лютага 1944  — 197-ая стралковая дывізія авалодала вёскай Мартынаўка

2 лютага 1944 была вызвалена в. Дуброва. У асноўным, вёску Дуброва вызвалялі дывізіі — 197-я Данілоўскага і 96-я стралковыя дывізіі палкоўніка Ф.Г.Булатава 48 арміі генерал-лейтэнанта П.Л. Раманенкі. (гл. дадатак “Як вызвалялі нашу вёску”, “История подвига у д. Дуброва”, “Подвиг Дмитрия Редькина” книгу Ф.Г. Булатова «Будни фронтовых лет», с.  144-145, «96-ая стрелковая дивизия в бою за Дуброву» )

О командире 96-ой стрелковой дивизии освобождавшей Дуброву полковнике Булатове Ф.Г.
Фатых Гарипович Булатов родился 20 марта 1902 года, в Азнакаевском районе Татарской АССР, по национальности татарин. Член КПСС с 1927 года, комсомолец 20-х годов.
Выдержка из боевой характеристики  командира 53 стрелкового корпуса генерал-майора Гарцева на Булатова Ф.Г., которая была направлена командующему 48-ой армией генералу Романенко.
«… В боевых операциях на Паричском направлении с 1-го по 8-е февраля 1944 года действовала на главном направлении, прорвала сильно укреплённую линию обороны противника в районе Кобыльщина — Дуброва по фронту на 8 км и в глубину от 3 до 8 км. Заняла — Дуброву, Мартыновка, Церебулин, уничтожила при этом более 1000 солдат и офицеров противника, 4 танка, 1 «Фердинанд», 6 складов с военным имуществом и вооружением…

2 лютага 1944  у баі за вышыню 142,7 каля в. Дуброва загінуў старэйшы сяржант памочнік камандзіра ўзвода Рэдзькін Дзмітрый Рыгоравіч
В бою за высоту 142,7, находящейся  в километре от дороги Полесье  Дуброва и в трёх километрах  юго-западнее Дубровы погиб старший сержант 96-ой стрелковой дивизии Дмитрий Редькин,  1915 г.р. Поле, возвышающееся в этом месте, окружено лесом и кустарниками. С этой высоты потивник обстреливал пулемётным огнём наступающих красноармейцев.роте, в которой служил комсомолец, старший сержант Дмитрий Редькин помощником командира взвода, была поставлена задача — овладеть укреплением немцев в ночное время. Высоту опоясывали окопы противника, поволочные заграждения. Немецкие оккупанты успели пристрелять подступы к высоте. Наступление роты поддерживали наши миномёты, мины рвали проволоку заграждений и не давали противнику высунуться из окопов.   Ступив на  бруствер немецкой траншеи, чтобы вскочить в окоп, Редькин подорвался на мине. За этот бой удостоен звания Героя Советского Союза
 (гл. папку “Героі Савецкага Саюза”, кн. Памяць ч.2, с. 88,с.176, книгу Ф.Г. Булатова «Будни фронтовых лет», с.  144-145)

2.02.1944 — погиб у бывшего посёлка Бельчо рядовой 862 сп 197 сд Шмыров Алексей Никонорович, 1895 г.р. из Самарской области. (См. кн. Памяць, 2,с. 185, портрет-медальон в музее)
2.02.1944 — у Дубровы погиб младший лейтенант, командир взвода 889 сп 197 сд Чижик Фёдор Максимович, 1912 г.р. уроженец г. Речица.Призывался из Москвы. В 1933 окончил Омский медицинский институт, поступил в асритантуру Московского института. У него была бронь, снял её добровольно, погиб у Дубровы. В 2007 пиезжали родственники из Москвы и Речицы. (см. папку “Помним всех поимённо”, Книгу отзывов в музее)
3 февраля 1944 — погиб рядовой в/ч 33881, пулемётчик 338 сп 96 сд 53 ск 48 армии 1 Белорусского фронта Акимов Пётр Николаевич. До войны работал тренером кафедры физкультуры Саратовских экономического и автодорожного техникумов. (см. папку “Помним всех поимённо”, кн. Памяць, 2,с. 151)
5.02 1944 — у д. Дуброва погиб рядовой 338 сп. 96 сд Грищенко Герасим Гаврилович, 1918 г.р. (см. кн. Памяць,2,с. 158). В 2009 на 9 мая приезжали родственники погибшего внуки из Речицы и дочь из Черниговской области.
05.02.1944  Левин Александр Иванович, 1925 г.р., мл. сержант погиб у бывшего п. Сетищи (кн. Памяць, 2,с.168)
В Интернете на сайте «Погибшие и похороненные в Беларуси» был запрос о погибшем. Текст сброшен на комп. библиотеки, распечатан в приложения к  летописи
5.02.1944 — у д. Дуброва погиб младший сержант Назаренко Виталий Сергеевич из Харькова (см. кн. Памяць,2, с. 172)
5.02.1944 — погиб Ковальчук Михаил Петрович, 1918 г.р. из Павлоградского района Омской области. Похоронен в братской могиле д. Великий Бор. В 2010-м приезжал сын Василий Михайлович, 1942 г.р. учитель из села Глинкино Павлоградского района Омской области. (см. кн. Памяць,1, с. 501, Книгу отзывов в музее)
Щаднев Николай Яковлевич, 1916 г.р. гвардии капитан 118 гв. полка, командир батальона, погиб в Великом Бору. Сначала был похоронен в лесу.
…Его батальон всегда находился на самых ответственных участках линии фронта. Сдерживал наступающего из Паричей врага, нанося ему потери. Умело и муже­ственно контратаковал. Наступал. Противник всячески стремился опрокинуть вырвавшийся вперед батальон Щаднева. Гвардейцы отбили одну атаку немецкой пе­хоты и танков, вторую. Комбат сам повел своих солдат в контратаку — гитлеровцы дрогнули. И тут Николая Яковлевича ранило в голову. Бойцы подхватили его на руки, понесли с поля боя, в медсанбат кто-то на лошади поскакал. Люди не верили еще, что случилось непо­правимое...
Похоронен комбат в Великом Бору на воинском кладбище. А могилу его пионеры нашли в лесу. Там, на холмике, лежал медный кусок снарядной гильзы, на ко­тором было выгравировано чем-то острым: «Н. Щаднев. Любимец и воспитанник 118-го гвардейского полка»*.
 Подробнее смотреть в книге «Березина в огне» Вс. Мигая с. 185-186.

6.02.1944 — у д. Мартыновка погиб рядовой 338 сп 96 сд  Андросенко Иосиф Трофимович, 1903 г.р.. Был призван из Брянской области. В мае 2010 презжала внучка  Лашкевич Елена Ивановна из Речицы  (см. кн.”Памяць”, ч.2, с. 152)
6.02.1944у д. Мартыновка погиб рядовой 338 стрелкового полка 96 стрелковой дивизии Барабанов Виктор Егорович. 18 августа — приехали на  братскую могилу д. Дуброва родственники погибшего Барабанова Виктора Егоровича, погибшего 6.02.1944 у д. Мартыновка. Сын Владислав из Карелии, внучки из Гомеля. Нашли место захоронения в 2007 году, приехали повторно в 2011. Призывался погибший воин из г. Чечерска Гомельской области. Погиб во время штыковой атаки, взрыв и  одна воронка стала братской могилой пяти солдат. Мать рассказывала, а ей кто-то из выживших в той атаке. См. Памяць, кн. 2.с. 153; Книгу отзывов в музее.
06.02.1944 — у д. Мартыновка погиб красноармеец Жоров Стефан Никитович, 1901 года рождения. Призывался из д. Косичи Суражского района Брянской области, был рядовым 338 сп 96 сд. Дома осталось 6 детей. Похоронен в 1км северо-западнее д. Мартыновка Домановского р-на Полесской обл. 26.09.12 приезжали сын Пётр Стефанович из Москвы и дочь Раиса Стефановна из Брянской области.  См. фото и материалы в альбоме «Помним всех поимённо», кн. Памяць, 2, с. 161. Книгу отзывов в музее истории д. Дуброва
06.02.1944 — загінуў Бусел Аляксандр Фёдаравіч, уражэнец в. Дуброва, гвардыі радавы в/ч 31704 128 гв. сп. 44  гв. сд. (гл. кн.”Памяць”, ч.2, с. 191, 414,499, папку “Помним всех поимённо”)
Аповед яго дачкі Бусел Марыі Аляксандраўны, 1938 г.н.
“Як загінуў бацька нам, дзецям і маці расказаў дзядзька Рыгор. Ён бачыў, як яго смяротна раніла падчас сільнай бамбёжкі. Ён і паказаў месца, дзе пахавалі бацьку. Мы з мамай ўвесь час туды хадзілі. Калі ў канцы 50-х пачалі перазахараніваць, маці пазнала бацьку па адзёжы. У яго была прыметная паддзеўка. Яна прасіла ваенкома, разрашыць пахаваць бацьку на могілках. Але ён не дазволіў, пахавалі разам з ўсімі ў брацкай магіле ў Дуброве”
8 февраля 1944  Виктор Петрович Бокарёв из Томска, младший сержант 338 сп 96 сд, командир противотанкового ружья. Погиб в ночном бою около Притыки (Памяць, Т.2, с. 48) гл. папку «Помним всех поимённо», Жизнь в письмах, о Викторе Бокарёве, прилож. «96-ая стрелковая дивизия в бою за Дуброву»)
У канцы студзеня – пачатку лютага падраздзяленні 96-ай стралковай дывізіі палкоўніка Ф.Г. Булатава (48 армія) вялі ўпартыя баі на поўнач ад Дубровы за вёску Прытыка. Абарону праціўніка даводзілася літаральна прагрызаць. У адным  з баёў загінула аддзяленне аўтаматчыкаў 338-га палка і камандзір супрацьтанкавага ружжа малодшы сяржант В.П. Бакароў. Яны праводзілі разведку  боем, прынялі на сябе ўвесь агонь нямецкай абароны. У выніку была раскрыта сістэма агнявых  сродкаў гітлераўцаў. Гэта дазволіла нашым артылерыстам і мінамётчыкам падавіць агнявыя кропкі ворага, забяспечыць стралкоў 96-й дывізіі агнявой падтрымкай.
Из письма  бывшего старшины Ивана Семеновича Бочарова, а позже слесаря из города Алексина Тульской области:

«…Перед этим в районе деревни Дуброва наш полк немного пополнился. В числе 25-ти млад­ших командиров в роту ПТР прибыл и сержант Витя Бокарев. Смелый 19-летний сибирский паренек. Стрелял метко — помню азартный охотничий блеск в его глазах, когда со свои­ми ребятами уничтожил первый фашистский бронетранспортер и получил заслуженную благодарность от старшего лейтенанта Сергея Павловича Гунденко. Погиб Витя в ночном бою. Выстрелил из противотанкового ружья на звук тяжело работающего дизеля и так удачно поджег огромный шкодовский грузовик, на котором немцы привезли на передовую пило­материалы для постройки блиндажей. Видно стало, как днем. Ударили по шарахающимся гитлеровцам наши автоматчики, ребята сделали удачную вылазку. А Витя погиб в рукопашной схватке на немецких позициях в полутора километрах от деревни Притыка, что рядом с Дубровой. Я отправил по домашнему его адресу фотокарточки и листки бумаги — все то, что юноша хранил около сердца рядом с комсомоль­ским билетом.
Трудные бои были на вашей светлогорской земле. В одно утро весной 1944 года у Дубровы полностью погибло отделение наших автомат­чиков, которых я и сейчас вижу перед собой. Часа в 4 утра, идя в разведку, будучи давно обстрелянными солдатами, они шутили, и никто из них не мыслил, что все до одного лягут...»*
Книга «Березина в огне» Вс. Мигая, с. 258 -261
(Памяць, Т.2, с. 48; гл. папку «Помним всех поимённо», Жизнь в письмах, о Викторе Бокарёве).
8 февраля 1944 — у д. Теребулин погиб младший сержант в/ 39319 «Щ» Гриценко Павел Александрович. Призывался из Омской области, Горьковского района.  В 2010 году приезжал племянник из Ляховичей (см. папку «Помним всех поимённо», кн. Памяць,2,с.158)
9.02.1944 — погиб у д. Заречье Шульгин Николай Андреевич, рядовой в/ч 01068, призывался из г.п. Голышманово Тюменской области. (Памяць,2,с.185)
Прислал письмо брат старшего сержанта Николая Андреевича Шульгина Василий из рабочего поселка Голышманово Тюменской области:
«Нашего Колю убило в 20 лет. От него оста­лась только горькая военная биография.
Комсомолец. Попал в Иркутскую авиашколу механиков, но в 1942 году ее расформировали (видимо, из-за трудностей на фронте), и Коля 20 августа проезжал через нашу станцию на фронт. 11 октября был ранен в Сталинграде. После госпиталя снова в бой. Был командиром отделения разведки (артиллерийской). Освобож­дал Орел, сражался на Березине.
Пришло после гибели Николая два письма от друзей — лейтенанта Синельщикова (10 марта) и рядового Евгения Кряева (31 марта) в 44-м. Они описали нам мучительную смерть Коли и его лучшего друга тезки Коли Бумева на НП в Дуброве.
Родился Коля 20.12.23 года, а погиб 9.2.44. Посмертно награжден орденом Отечественной войны II степени».
"Атаковали деревню Притыки. Коля корректировал огонь. Он с тезкой стоял в про­ходе блиндажа на окраине Дубровы, а сзади в дом ударил немецкий снаряд. Обнаружили, видать, наше НП, гады... Вместе и похоронили. Ему оторвало левую руку и правую ногу выше колена, а еще в живот... Не хотел сдаваться. Час и пятнадцать минут разговаривал еще с нами..."
Смотреть в книге «Березина в огне» Вс. Мигая с.179-182

… Старший сержант Николай Максимович Алещенко выносил из боя раненого товарища. Убит немецким снайпером. Было ему 19 лет. Похоронен в Дуброве. Родом из Карповичей Черниговской области.


 10.02.1944  у Заречья погиб сержант 1345 сп 399 сд Толкачёв Василий Павлович,1911 г.р.  Воевал ещё в финскую войну. Командир пулемётного расчёта, награждён орденом Красной Звезды. Был призван из Жлобинского района.  В 2005-м приезжал сын Павел Васильевич с детьми и внуками. (см. папку «Помним всех поимённо», кн. Памяць,2,с.181)

10 февраля 1944 — умер от ран в д. Заречье Дурнов Юрий Иванович, лейтенант 624 стрелкового полка, 137 стрелковой дивизии.  Призывался из г.Новокузнецк Саратовской области. Приезжала мать Дурнова Вера Ивановна. (см. папку «Помним всех поимённо», кн. Памяць,2,с.159)

10 февраля 1944 — погиб в бою красноармеец 197 сд Иванов Герман Константинович, 1925 г.р., призван Брянским РВК. Родом из Смоленской области Тумановского района д. Овинцы (в 2010 году известия о месте его гибели и захоронения с помощью сайта «Мемориал» нашёл внук Иванов Михаил  Сергеевич из станицы Старочеркасской Ростовской области). Фамилия добавлена на плиту 2.07.2011. Из письма внука Иванова Михаила Сергеевича: «Во время Великой Отечественной войны мой дед Иванов Герман Константинович проходил службу в 197 Брянской краснознамённой дивизии, которая освобождала Ваш район от немецко-фашистских захватчиков. Мне стало известно, что 10 февраля 1944 года он был убит в бою и захоронен в д. Дуброва Паричского района Полесской области. До недавнего времени наша семья не знала места его гибели и захоронения. Эту информацию я узнал через интернет на ОБД «Мемориал…»

14.02. 1944   умер от ран в д. Заречье Тур Николай Никодимович, рядовой в/ч 01193. Призывался из д. Николаевка Будо-Кошелёвского района, Губичского с/с.

17 февраля 1944 — у д. Дуброва погиб сержант в/ч 28245 Калягин Виктор Маркович
См. папку “Помним всех поимённо”, кн. Памяць, 2, с. 163

18 февраля 1944  умер от ран рядовой в/ч 23961 Шлома Илья Никитович, призванный из Брянской области Красногорского района. Похоронен в братской могиле д. Великий Бор. См. кн. Памяць, 2, с. 149

19. 02. 1944 — умер от ран (гангрена) рядовой Бураков Павел Савельевич, 1899г.р. стрелкового полка 1345  стрелковой дивизии 399. Воинская специальность — стрелок. Родился в д. Скепня Стрешинского района Полесской области. Был похоронен в лесу северо-западнее д. Заречье. См. папку “Помним всех поимённо”, кн. Памяць, 2, с. 155

20.02.1944 — погиб (скорее всего умер от ран в госпитале) в д. Заречье Исаев Иван Павлович, 1913 г.р.. Призван из Одоевского района Тульской области. Кн. Памяць, 2,с.162
Несколько раз в Дуброву приезжала дочь погибшего из г. Тулы.

20.02.1944 — в окрестностях Дубровы погиб рядовой Самончик Борис Ефимович, 1925 г.р. из Речицы. 9 мая 2010 года приезжали родственники из Речицы и Москвы (см. кн. Памяць, 2,с. 177, папку “Помним всех поимённо”)

20.02.1944 — у д. Теребулин погиб рядовой в/ч 45987 Андрианов Егор Никитович. Призывался из Орловской области. См. кн. Памяць, 2, с. 152

20.02.1944 — у д.Дуброва погиб младший сержант Головин Илья Яковлевич из Курганской области. См кн. Памяць,2, с. 157.

Гитман Борис Константинович, младший лейтенант, погиб у д. Дуброва (см. кн Памяць, 2, с. 156,  альбом “Повесть о сыне” )
20.02.1944 — выполняя  под огнём (Радин) тяжёлую задачу, восстановление связи, был смертельно ранен  младший лейтенант командир взвода связи Гитман Борис Константинович. Умер 24 февраля. Приказом 399 с.д. от 25.02.1944 награждён посмертно орденом Красной Звезды.
Из письма родителям Гитмана от фронтового товарища их сына Винокурова:
“ В ночь с 19-ого на 20-е февраля на участке, где связь обеспечивал взвод под командованием Бориса, произошёл порыв связи. Немцы предприняли на этом участке танковую контратаку, это грозило большими осложнениями, если связь с частями не будет немедленно восстановлена. Первый посланный солдат не вернулся. Участок был под сильным обстрелом противника. Не вернулся и второй посланный солдат. Тогда Борис сам  собрался идти на восстановление связи. Винокуров и другие товарищи убедили, что ему не следует идти, пока в его распоряжении есть солдаты. Но когда и третий солдат не вернулся, Борис не стал никого слушать. Он только согласился взять с собой одного солдата.
С этим солдатом мне везёт, — сказал он. — Так что ничего не случится.
Но словам этим не суждено было сбыться. Через несколько минут приполз раненый этот связист и сказал, что младший лейтенант сильно ранен, и он один не смог его притащить.
Винокуров с ещё одним солдатом кинулись вперёд, нашли его, увидели, что рука у Бориса висит плетью и ещё откуда то течёт кровь в сапог. Второй рукой Борис показывал на бугор, где по его мнению надо искать ещё один полрыв. Три повреждения он нашёл и успел исправить, но связи всё ещё не было. Винокуров было направился туда, куда указывал Борис, он тот с трудом стал на колени и скомандовал: ”Стоять на месте! Сам пойду, мне всеравно не воевать уже” и пополз вверх. Этот бугор был пристрелен и нашими и вражескими артиллеристами. Там, он, очевидно, получил последнюю, смертельную рану. Он всё же успел найти порыв, восстановить связь и скатился с пригорка прямо на руки товарищей. По словам Винокурова, Борис во время боя был в сознании и даже старался подбадривающе им улыбаться” Статья “Всё ли ты сделал для Родины?” о подвиге офицера - связиста Бориса Гитмана была напечатана в газете “За Советскую Родину” № 119 от 9.09.1944. Было герою всего 20 лет.
В 1967 году в Москве отец героя К.С. Добролюбов-Гитман написал книгу “Его биография (Документальная повесть о сыне)” . Книга имеется в музее истории д. Дуброва. См. также кн. Памяць, т. 2, с. 156

21.02.1944 — у д. Язвин погиб ефрейтор в/ч 01069 Боло´нкин Александр Иванович, 1905 г.р. из Омского района Омской области. См.кн.”Памяць”, Ч.2,с.222
Сведения о погибшем, присланные на библиотеку по электронной почте Болонкиным Евгением Анатольевичем.
Призван где- то 14 июля 1941 года. С 14-17 августа 1941 участвовал в боевых действиях. Два раза в 1941 году выходил из окружения под Брянском. Имеет орден Славы и медаль за отвагу, и ещё какие- то награды. Имел четверо детей. По профессии - столяр. Перед войной был принят в кандидаты КПСС. По крайне мере один раз был ранен. Был без вредных привычек. Он служил в 137 стрелковой дивизии, в 17 артполку.

23 февраля 1944  погиб младший лейтенант Суворов Николай Петрович, 1919 г.р.  Неоднакратно приезжала дочь Валентина Николаевна из Чернигова (в 1989, 2004гг)
См. папку “Помним всех поимённо”, кн. Памяць, 2, с. 180

23 февраля 1944 — у д. Заречье умер от ран рядовой Белинский Захар Иосифович, 1900 г.р.. Призывался из Брянска. В 2004 –м приезжала дочь Маргарита Захаровна с детьми и внуками из Калинкович.  См. папку “Помним всех поимённо”, кн. Памяць, 2, с. 153

24 февраля 1944 — погиб пулемётчик 1314 сп (в/ч 54310) 17 стрелковой дивизии, Кожемякин Василий Константинович, 1924 г.р. Призван Речицким РВК. Похоронен  1,5 западнее д. Заречье (см. папку “Помним всех поимённо”)

25.02.1944 у д. Язвин погиб старший сержант Жуков Павел Ефимович.  18.04.2012 приезжала дочь погибшего Кудряшова Тамара Павловна. Из привезённых ею документов стало известно.  Уроженец Кировской области Верхне-полянского р-на, сельсовета д. Суши. Призывался воин из Верховажского района Вологодской области (Россия) в декабре 1941. До войны работал старшим бухгалтером Верховажского маслопрома. Дома осталась жена Нюра с тремя детьми (5-ти, 2-х лет и сына, родившегося в декабре 1941). Воин был заместителем командира орудия. В похоронке, переданной семьёй Верховажскому районному музею,  написано: «Ваш муж, зам. Ком. Орудия ст. сержант Жуков Павел Ефимович в бою за социалистическую родину, верный воинской присяге, проявив геройство и мужество, был убит 26 февраля 1944 года. Похоронен северо-западнее 300 м д. Язвин Паричскогго р-на Полесской обл.» боевые награды воина были переданы в штаб: медаль «За боевые заслуги» и орден Красной Звезды. Орден Великой Отечественной войны 1 степени хранится в семье.
25.02.1944 у д. Язвин погиб Раевский Иван Григорьевич, гв. Рядовой в/ч 01069. Был призван  из с. Фаевка Новгород-Северского р-на Черниговской обл.  в 2012 –м приезжали его дочь и внучка из Украины.

28. 02. 1944 — умер от ран в д. Дуброва рядовой 624 сп 137 сд Пырх Иосиф Антонович, 1902 г.р. Был призван из Речицы. В 2006-м приезжали две родные сестры из Речицы. См. папку “Помним всех поимённо”, кн. Памяць, 2, с. 176

29 февраля 1944 года — был тяжело ранен в правое бедро (тупое осколочное ранение)  рядовой, воинская специальность— стрелок Нурали´ев Бектембай. Умер от перитонита через три дня 3.03.44, похоронен в братской могиле д. Дуброва. Год рождения солдата 1903, ему был 41 год, призван был из Казахстана из города Алма-Ата.

01.03.1944у д. Язвин погиб старший сержант Че(и)ркинов Михаил Артемьевич, 1908 г.р.. призван был из г. Тбилиси, служил в 137 с.д. В сентябре 1913 обратился внук погибшего воина за подтверждением места захоронения.

1 апреля 1944 — у д. Теребулин погиб гвардии рядовой 130 гв. сп 44 гв. сд. Вуко´лов Яков Михайлович, 1916 г.р. Призывался из Смоленской области.  Со слов друга погибшего семье известно, что погиб от разрывной пули, представлен к ордену Красной Звезды и повышен в звании. Приезжали на братскую могилу в Дуброву родственники погибшего в 2001, 2005, 2010  (дочь Вера Яковлевна, внук, внучка и другие из г. Гагарина Смоленской области, Смоленска, Тюменской области) (см. папку “Помним всех поимённо”, кн. Памяць, 2, с. 156)

14 апреля 1944 командир противотанкового взвода 37-ой гв. стр. дивизии гвардии старший лейтенант, поэт, автор книги и сборников стихов Фёдор Григорьевич Сухов рассказывает в письмах…
14 апреля 1944 года под деревней Язвин прочёл в газете “Красная Аримя” свои первые стихи. Я много печатался после войны, много похвал слышал, но того, что было испытано под Язвином, никогда больше не испытывал. Мне думалось, что меня не убьют, думалось потому, что пишу стихи. Когда смотрел на свои первые напечатанные строки — действительно считал себя неуязвимым. Увы… После первого ранения в Курской битве получил ещё два, одно из них — тяжёлое” (“Березина в огне” Вс. Мигай, с. 161-162)
27 красавіка 1944 — каля былога хутара Радзін (каля Міхайлаўкі, за Прытыкай), загінуў Герой Савецкага Саюза, камандзір сапёрнага ўзвода 99-га асобнага сапёрнага батальёна 69-ай стралковай дывізіі Барыс Мікалаевіч Сураўцаў. Пахаваны ў Калінкавічах
30 апреля 1944 — у д. Теребулин погиб рядовой 120 сп 69 сд Шева´лдин Василий Аксёнович, 1904 г.р.  Призван из Челябинской области. В 2009, 2010 годах в Дуброву приезжала дочь погибшего Милюкова Людмила Васильевна 1936 г.р. Капитан милиции, отец двух дочерей, добровольно ушёл на фронт. Убит немецким снайпером в голову. (См. папку “Помним всех поимённо”, кн. Памяць, 2, с. 185)

18 чэрвеня 1944 — у баі каля в. Язвін загінуў Герой Савецкага Саюза Лявухін Ніканор Андреевіч (пазней перазахаваны ў Парычы). Воины 75-ой  гвардейской дивизии (65-ой армии) вели бои местного значения в районе деревень Дуброва, Язвин и Мартыновка. Наступление стрелковых рот поддерживали артиллеристы, в том числе и расчёт 76-миллиметровой пушки Героя Советского Союза гвардии сержанта Никонора Леухина. Артиллеристы выдвинули пушку на прямую наводку и находились в первых рядах атакующих. Немцы отчаяно сопротивлялись. Во время наступления возле орудия разорвался немецкий снаряд. Леухин был тыжело ранен. Бойцы вынесли с поля боя своего командира, но он умер у них на руках.

20  июня 1944 — погиб лейтенант Бажа´нов Владимир Константинович, 1923 г.р. командир взвода 115 отдельной стрелковой дивизии.  Призывался из Грузинской ССР, г. Тбилиси. В именном списке безвозвратных потерь офицерского состава  написано: «… убит в бою 20.06.1944…. похоронен на кладбище дер. Дуброва Паричского района Полесской области» (см. папку «Помним всех поимённо», Книгу отзывов в музее)
22.06. 1944 — у д. Теребулин погиб рядовой 47 сп Шиманский Иван Тимофеевич. В 2004 м приезжал сын погибшего Николай Иванович из Днепродзержинска, угощал всех гречишным мёдом. (См. папку “Помним всех поимённо”, кн. Памяць, 2, с. 185)

23 июня 1944 — погиб гвардии сержант в/ч 44649 Санников Владимир Петрович. Призывался из Удмурдии. (см. папку “Помним всех поимённо”, кн. Памяць, 2,с. 177)
24 чэрвеня 1944 — пачалася аперацыя “Баграціён”. Найважнейшым звяном ў ёй на тэрыторыі нашага раёна з’явіўся генеральны прарыў варожага фронту ва урочышчы Брыцкі мох (4км у даўжыню і 2км — у шырыню паміж вёскамі Мартынаўка і Пятровічы)
24 июня 1944 года началась операция по освобождению Беларуссии “Багратион”. В нашей местности войска пошли в прорыв на Петровичи. Через урочище Брытский мох были проложены гати, по которым пошли танки. (подробнее см. прилож. “Пятровіцкі прарыў”, “Брыцкі мох — месца генеральнага прарыву” )

24 июня 1944  — у д. Великий Бор погиб старший лейтенант, командир взвода 37 гвардейской стрелковой дивизии Понурко Борис Григорьевич, 1916 г.р. Призывался из г. Георгиевска Ставропольского края. (см. папку “Помним всех поимённо”, кн. Памяць,1, с. 507)
24 июня 1944 — у д. Теребулин погиб рядовой 321 сп 15 сд Ткачинский Григорий Гаврилович, призванный из Черниговской области. В 2004 приезжал сын  погибшего Николай Григорьевич, 1942 г.р. (см. папку “Помним всех поимённо”, кн. Памяць,2, с.181)
З расказа Бусел Сцепаніды Яўфімаўны, 1919 г.н. “У Сецішч у лесе, у зямлянках нашы былі. У Вузнаж адправілі варыць, сціраць салдатам. Удвох з Полькай Прокопавай кажухі панадзевалі і пайшлі. У хатцы там памыліся… .
Перабалела я ціфам. “Ляжала на Валу ў шалашы, кідалася ў бяспамяцтве. Пакуль я ў жару была, нехта ношку маю забраў. Там штаны мужыка майго Міны, а ў іх у калашынах яго пісьмы з фронту, фота, дакументы. Ўсё прапала… Троху жар спаў. Зазірнуў ў будан салдат наш, пытае: “Чаго ляжыш, маладая? У Дуброве нашы ўжо”. Я паднялася, хоць зусім слабая была і пабрэла дамоў, на палку аперлася. Прытыка гарыць, Марцінаўка відна. Правялі да Мартынаўкі салдаты.  Мінала Мартынаўку, прысела адпачыць каля хат. Мужчыны старыя хамуты шыюць, адзёжы склады, валёнкі, чаботы.  Ногі папухлі, ў лаптях абута. Повар салдат, пабачыў мяне, даў блінца з салам., тук з яго  капаў.  Паспрабавала есьці, не змагла, хоць даўно нічога не было ў роце. Аддала блін той дзеду, які сядзеў на прысьбе. Такая слабая была, што не было сіл жаваць.  У Дуброве на Васілёвай дарозе патруль спыніў. Нашы ў Дуброве, немцы — ў Сіняўцы. Страляюць, фронт стаіць. Грэблю ў тры накаты зрабілі… Прыйшла на селішча наша. Адзін толькі куфар з адзёжай адкапала, другія хованкі параскопаныя былі .
1944, жнівень — вярнуліся з бежанцаў з Глускага раёна дуброўцы.   Хаты былі разабраны на бліндажы ды зямлянкі, павазілі ў Бор, на ўмацаванне акопаў. Засталося каля 20 хат з болей як 200 даваенных. Астатнія жылі пасля вайны ў зямлянках. Расказваў Сушкоў Васіль Іванавіч, што аднойчы воўк у хату праз акенце незашклёнае  ледзь не ўлез.

На пачатку вайны ў Дуброве было 211 хат (1940г) і больш 800 чалавек жыхароў. Больш за 100 чалавек не вярнуліся з вайны, прапалі без вестак, загінулі ў фашыцкім палоне, забіты, памерлі ад ран… З іх 38 па прозвішчу Бусел, 23 — Дайнекі, 28 — Друзікаў.
Бусел Аляксандр Фёдаравіч, нарадзіўся у 1907, у чырвонай Арміі з 1943, гв. радавы 128 гв.сп 4 гв. сд, загінуў 06.02.1944 каля в. Палессе, пахаваны на могілках у в. Дуброва.
Бацька Бусел Марыі Аляксандраўны (1938 г.н.) з Карпілаўкі См. кн. Памяць,2,с. 414, 499.
Бусел Андрэй Іванавіч, нарадзіўся у 1904, у Чырвонай Арміі з 1941, радавы, прапаў без вестак. Згодна іншых звестак, загінуў у фашысцкім палоне ў 1943.
Бацька Бусла Васіля Андрэевіча, 1958 г.н., мяшнушка Вацік. Жонка загінуўшага Бусел Хіма Майсееўна, 1914 г.н. гаворыць: “ … Мужык мой ў магазіне да вайны працаваў, загатоўкамі заведаваў, дражнілі яго ў вёсцы “Варона”.  Як пайшоў на хронт у жніво, так і згінуў…”
Бусел Васіль Мікітавіч, нарадзіўся у 1907, у Чырвонай Арміі з 1941, быў у варожым палоне, з 1943 зноўна фронце, радавы, загінуў 16.01.1944 каля вёскі Навасёлкі Калінкавіцкага раёна. Бацька Шчур Кацярыны Васільеўны, 1944 г.н.
Бусел Міна Кузьміч, нарадзіўся ў 1910, у Чырвонай Арміі з 1941, радавы, прапаў без вестак.
Муж Бусел Сцепаніды Яфімаўны, 1919 г.н. (бабы Сцёпы, Дзюлі)
См.  спісы кн. Памяць,2, с.413 - 417 “Ішла вайна народная”
Из рассказа Сахбиевой О.И. «После войны за костюм отца и пальто с воротником  мать наняла людей построить хату из брёвен от блиндажей на том месте, где жили до войны (Шуты рэз). В ней и жили до 1960 года. Жилось трудно и тяжко. Карточек на хлеб не давали, не было официальной бумаги о смерти отца, убитого полицаями. Подросла немного девочка Оля и пошла в Паричи в наймички, присматривать за чужими детьми за еду и одежду. «Носить было нечего, — вспоминает Ольга Ивановна, — мать из самотканого полотна пошила юбку и кофту, покрасила их. Вот такие были прыборы… Свиту пошила из одеяла. Ночью накрывалась ею, а днём на себя надевала. Помнит женщина песню, которую в детстве пела ей мать.

Будзь паслушна, мая дачка, -- навучае матка—
Што б з табою не здарылась, усё цярпі, дзіцятка.
А не раз жа твае вочкі заплывуць слязою.
Твая доля цямней ночкі, цяжка быць слугою».

Расказвае Шчэрбін Кацярына Іванаўна, 1926 г.н. “У бежанцы мы пайшлі пасля Акцябскай (7 лістапада, прым. склад..).. а вярнуліся — ужо жалі. Ракеты ля Жлобіна, Рэчыцы пускалі ў неба, тады мы ведалі, што прыйдуць нашы… Пакуль ў бежанцах былі адзёжу не сціралі. Вошы заядалі, дык над вогнішчам патрымаеш, дык яны шчоўкаюць, гараць… Прыйшлі назад, жыта спелае было. Ідом, людзі жыта жнуць, а немцы пабітыя ў жыце ляжаць.. Каля Вяжноў багата пабітых немцаў ляжала.. А ля Бору нашы пабітыя салдаты ляжалі..   Хто з Германіі папрыязжалі, дык у шаўковых чулках, у плаццях, а мы — з бежанцаў, амаль голыя. Насіць нечага. Бацінкі нямецкія, адзін большы, другі меньшы з аднае нагі. Спадніцы няма зусім. Маці з адных (з Краснага Краста) штаны ў палоску і з іх спадніцу Паліне змайстравала… ”
Тукач Пелагея Іванаўна, 1928 г.н.  “Пайшла я у першае пасля вайны лета ў Сецішчы па ягады… У канаўцы  ляжыць зямлёй прысыпаны да палавіны салдацік.. гімнасцёрка на грудзі… 
29 верасня 1944 — Парыцкі раён перададзены Бабруйскай вобласці
1940 – я гады, другая палова — пасля вайны аралі зямлю на каровах і конях, цягалі бароны, каб выраўняць палі ад выбухаў снарадаў, засыпалі акопы і траншэі, жалі сярпамі, капалі бульбу ўручную. Камсамальцы  і школьнікі збіралі залу для ўгнаення калгасных палёў
1945 -1946 — старшыня калгаса “Чырвоная Дуброва” Доўгі Міхаіл  Іванавіч
Во время войны в центре Дубровы, где сейчас почта, контора было солдатское кладбище, большое воинское захоронение. Ведь фронт стоял с февраля (когда освободили 2.02.1944) по июнь (24.06.44 началась «Багратион»). Все, кто погибли при освобождении деревни и позже, ведь в соседней Притыке (2км) — немцы стояли до лета, были похоронены прямо в селе. Местных жителей в то время не было, все были в беженцах. Но, когда вернулись, солдатские могилы уже были. Некоторые прямо под хатами во дворах в Дайнеках, по лесу, в местах, где стояли госпиталя (Заречье), в Теребулине могилы были прямо в палисадниках под хатами. Хотя домов почти не осталось, наши же разобрали на землянки, блиндажи, окопы…, что сгорело, что разрушено (из 200 довоенных осталось около 20 полуразрушенных хат). На гражданском кладбище воинских советских захоронений не было. Само кладбище являло собой жуткую картину: перекопано, перепахано снарядами, воронки от взрывов. До войны оно было красивое, в сосновом бору, от которого теперь ничего не осталось…  вывороченные деревянные кресты валялись повсюду.. Потом говорят колхозные свинарки их сжигали в кормокухне, где варили корм для скотины.
   С 1-го сентября 1945г - в Дуброве школа действовала, как начальная и размещалась в деревенских избах и отремонтированных довоенных зданиях.
1945-46  — Дуброўскай хатай-чытальняй загадваў Сушкоў Васіль, які вярнуўся з вайны інвалідам. Чытальня месцілася разам з сельскім саветам. Памяшканне было невялікае, адзін пакой. Мэблі не было ніякай. Самаробныя лаўкі ўздоўж сценаў, стол, шафа, ў якой было каля паўсотні кніжак, часопісы, газеты.
Сельсавет быў Чэрнінскі, старшыня с/с — Казачонак з Раковіч, потым — Друзік Савва; сакратар с/с — Бусел Параска МІкітава, потым — Бусел Іван Дзімітраў з Марцінаўкі.
14  апреля 1945 — город Подельстар и место, где работали у бауэра русские, поляки, освободили американцы. Там была девушка из Теребулина Паша Щербин.
19 июля 1945 — добралась она домой через Францию, Венгрию, Болгарию, Украину, на станцию Шатилки, потом пешком в Дуброву. Пришла, а там «бацьку на могілках у Дуброве  хаваюць, памёр ад малярыі… Пасля вайны ўсім хіну давалі ад гэтай хваробы. Тэмпература сільная, трасе, як у ліхаманцы. Маці таксама балела, сястра,кару асінавую пілі». Гл. дадатак “Девочка с косичками” и видеофильм.
1945-46 — З успамінаў Русіновіча Аляксея Ўладзіміравіча з Пятровіч.
 У Бор па ягады.Гэта мы так называлі вёску Вялікі Бор. Я з дзяцінства так яе назву запомніў. Яна ад нас знаходзіцца на ўсходзе. А яшчэ яе запомніў як карміцельку. Пасля вайны і ў 1945 і ў1946 гадах, дый наогул да 50-х гадоў мае сельчане дый не толькі, а людзі з Мікалаеўкі, Раковіч, Дубровы, Мартынаўкі, Церабулін, Зарэчча, падсілковываліся чарніцамі, якія збіралі там, у бараўскім лесе. Есці не было чаго, дый хваробы лячылі ягадамі.
Ішлі ў Вялікі Бор нанач, калі сонейка апускалася ў нас над нашым лесам. Ісці трэба было гадзіны две і трошкі больш — кіламетраў 12. А прыходзілі ў прыцемках. Цяпер наўрад чужога чалавека пусцяць у хату пераначаваць. Пасля вайны людзі добрыя былі, бо гора набачыліся. Набівалася ў хаткі і зямлянкі заўсёды больш дзесятка чалавек. Галодныя людзі дзяліліся апошнім кавалкам абыякога хлеба. Але па таму часу ён быў вельмі смачны.
А назаўтра раненька мы беглі ў лес. Маці звычайна ішлі не адны, а з децьмі. І не важна хто быў хлопчык ці дзяўчынка: усяроўна павінен збіраць чарніцы. Лес кішэў людзьмі.
Жанчыны спявалі песні, навокал разлягаўся лес галёканнем і гуканнем.

Па чарніцы хадзілі да Галлівай пелі, там было глыбокае азярцо, пелля. Шмат ягад было за Падранай грэбляй. Так і казалі: “У ягады за Падраную грэблю”. Грэбля гэтая была ў бок Мольчы, там сенакос дуброўскі быў яшчэ. Там да асушэння была багна, коні танулі.  Каб праехаць у Мольчу трэба было праз Медзьведаў ехаць, не было прамай дарогі. Мінеш Падраную грэблю першы паварот направа ягад было шмат.
1946 — з Парыцкай МТС прыслалі трактар на дапамогу, работаў ў 2 змены.
1946-1948 — старшыня калгаса “Чырвоная Дуброва” Дайнека Міхаіл Паўлавіч
Пасля вайны цяжка было з насеннем.  Дапамог землякам Дайнека Піліп Пятровіч, які працаваў другім сакратаром Гродзенскага райкома партыі. Зерне прыбыло на станцыю Шацілкі ў вагонах. Тэхнікі ў калгасе не было, насілі зерне на плячах (10 кг прынясеш — 1 кіло сабе)
1947   у Дуброўскім і іншых сельскіх саветах устаноўлены радыёпрыёмнікі
В 1947г школа в Дуброве была преобразована в семилетку. В конце 40-х годов было построено специальное деревянное здание для школы в форме буквы Г. Вход в учительскую был с улицы, в классы – отдельный вход.
1948 -1949 — старшыня калгаса “Чырвоная Дуброва”Бусел Андрэй Іосіфавіч
30 сакавіка 1948 — адбылася нарада загадчыкаў хат-чытален. Намецілі мерапрыемствы на перыяд пасяўной*
24 кастрычніка 1948 — у першыню пасля вайны ў раёне праведзена сельскагаспадарчая выстава. У ёй прымалі ўдзел 14 калгасаў, у тым ліку і ”Чырвоная Дуброва”
1948 — у раёне створаны 3 МТС (маторна-трактарныя станцыі). У калгасах вырошчываюць кок-сагыз, лён, проса, нарыхтоўваюць торф. Павышаннымі тэмпамі вядуцца лесанарыхтоўкі. За 1948 год атрымалі 10 трактароў “Наці”, а многія калгася — грузавыя аўтамабілі.
1948 — начальнікам паштовага адзялення ў Дуброве стаў 25 –гадовы хлопец Сушкоў Васіль Іванавіч, інвалід вайны. Працаваў да 1978 года. Пошту трэба было пешшу ісці забіраць з Чэрніна. Адпраўлялі з брыгады людзей па нараду. Сушкова (Бусел) Параска Фёдараўна, 1930 г.н. прыносіла.
1949-1950 — старшыня калгаса “Чырвоная Дуброва” Тукач Андрэй Ніканавіч
Со второй пол. 1950 года колхоз стал называться “Путь к коммунизму”. Возглавил его  секретарь Паричского райкома комсомола, присланный по заданию партии 25-тысячник Иолий Парфёнович Карпов.

1950-51 — хатай-чытальняй і клубам заведавала Доўгая Агаф’я Андрэеўна (потым па мужу Муратава). Яна ўспамінае: “Сельскі савет купіў ў чытальню радыёлу. Яе беражылі, захоўвалі ў шафе пад замком. Людзей хадзіла ў клуб многа. Часта вельмі праводзілісь лекцыі па агранаміі, палітыцы. Ладзіліся да розных палітычных святаў канцэрты. Гуртком самадзейнасці кіравала настаўніца Марыя Мінчонак. Ездзілі з канцэртамі па сёлах, ў Парычы на смотр самадзейнасці. З Парыч прыязджаў яўрэй Гарэлік, граў вельмі хораша ў клубе на скрыпцы, пад такую музыку танцавала моладзь. Удзень хадзіла жаць калгаснае жыта, вязаць снапы, а ў вечары — ў чытальню на работу ішла. У тыя гады быў вельмі моцны партыйны ўплыў: на камсамольскіх сабраннях “разбіралі”” тых, хто мала чытаў, улічвалась колькі кніг, часопісаў прачытаных палітычных, сельскагаспадарчых”
1950-е гады  за пасляваенны час значна расшырыліся пасяўныя плошчы за лік асушэня балот і тарфянікаў.  Была спрамлена рэчка Іпа. Меліярацыя значна паўплывала на экалогію мясцовасці, хаця слова гэта тады яшчэ было невядома. Некалі Іпа была значна даўжэйшай, бо цякла не па прамой, як цяпер, а віляла па нізкіх балоцістых  месцах, зарослых лазой, алешнікам і іншым кустоўяем ды дрэвамі. У вясновыя паводкі і дажджлівыя восені яна так разлівалася, што залівала вадою балота ад краю да краю, падыходзіла амаль да самых хат. Тут вадзілася шмат балотных птушак. Вадзіліся норкі, выдры, бабры. А колькі было ўсялякай рыбы! У рацэ жылі акуні, уюны, платва, тлусныя язі, ліні… Нават самы´ заходзілі ў раку з Прыпяці. Распачатыя пасля вайны на Іпе інтэнсіўныя асушальныя работы пусцілі раку па новаму рэчышчу, спрамілі, а старае — засыпалі зямлёй.
1950  да вясны 1950 на папялішчах нашай вёскі была пабудавана 416 дамоў (замест зямлянак). Многія калгаснікі абзавяліся каровамі.
У 50-я гады значна пашырыліся пасяўныя плошчы за лік асушэння балот і тарфянікаў
1950-я гг. — сельсавет купіў у клуб радыёлу, ў ізбе-чытальні праводзіліся лекцыі па агранаміі. Мінчонак Марыя настаўніца вяла гурток мастацкай самадзейнасці. Ездзілі па сёлах з канцэртамі, на скрыпцы  добра граў яўрэй Гарэлік з Парыч.  Работала “дзіцячая пляцоўка”, туда вадзілі дзяцей. Выхавальніцу выскоўцы звалі “Крупская” па-вясковаму, яна кульгала на адну нагу, жыла на кватэры ў Дайнеках.
1950-я  — сярод лепшых  працаўнікоў раёна ўзгадваюцца прозвішчы дуброўцаў. Значна вышэйшымі, чым у сярэднім па раёну, былі вытворчыя паказчыкі свінаркі калгаса “Шлях да камунізму” Пелагеі Цімафееўны Кохна.

На калгасных палях рос у той час кок-сагыз. Гэта расліна знешне падобная на хрен. З яе рабілі каучук, сырьё для вытворчасці гумы для колаў машын і трактароў.

1951 — раённая газета “Агні каммунізму” пісала 7 лістапада:
“Здача валакна дзяржаве
…Усенароднае свята хлебаробы калгаса “Шлях да каммунізма” Дуброўскага сельсавета сустракаюць новымі працоўнымі поспехамі.
Калгаснікі паспяхова закончылі уборку бульбы і збор карэнняў кок-сагызу…”

“Кок-сагыз той сеялі увесну на балоце за Мартынаўкай. Потым дзялілі ўсім участкі. Лета палолі і бабы і дзеці. Мані Хадошчынай участак лепшы быў, дык старая Хадосся ж на ім сядзела дзень і ноч. Увосень убіралі кок-сагыз той. Бусел Адам Цімохаў брыгадзірам быў. З віду кок-сагыз быў пахожы на адуванчыкі. Карэнчыкі яго трэ было адразаць. Маці просіць мяне дзяўчо: “Хоць кацялочак наадразай, нацярабі”. З кок-сагызу таго рабілі разіну. Дажай прымаўку такую склалі людзі: “Спасіба Сталну грузіну, што обуў нас ў разіну”. Як адмянілі яго, дык сільна радаваліся людзі, бо цяжка была яго здабываць”(З успамінаў Сахбіевай В.І.)

Аповед пра тое, як святкавалі дуброўцы свята Міколы.
Расказвае Сахбіева(Шчэрбін) Вольга Іванаўна (1938 г.н.)
 Добра памятаю, як святкавалі Міколу пасля вайны. Не было ў нас удосталь не толькі ежы, а нават місак не было. Да свята ішлі пазычаць міскі жалезныя да сваякоў у навакольныя вёскі: Церабулін, Гарохавічы, Карму, Вялікі Бор. У нас сваякі ў Язвіне былі, дык мяне маці пасылала па міскі туды. Памятаю, як страшна было йсці праз лес, дарог такіх, як зараз не было.
Таўклі ў ступе з ячменю гу´шчу, каб зварыць з яе пярловую кашу, якая так і называлася — гушча. Мялі мак у гліняным гаршку, потым мак распарывалі, падсаложвалі ды мачалі ў яго блінчыкі (маленькія, 5-6 на скавародцы). Сушаныя грыбы варылі ў печы ў чугунку, ваду злівалі, падсольвалі, алеям запраўлялі, калі быў, цыбульку крышылі.
Яшчэ варылі “халоднае” з пеўня, або свіных ножак, хваста ды вушэй, якія нарошна (спецыяльна) прыпасалі да свята. Закручвалі ў тонкія блінцы (наліснікі) крышаныя вараныя яйкі з жаранай цыбуляй, у салодкія — сыр з сахарам ды яйкамі (тварог). Кісель варылі абавязкова. Увесну свежых жа ягад не было, варылі з сушаных ягад (чарніц), саладзілі сахарынам. Кампот варылі з сушаных яблык ды груш.
Ніякай работы на Міколу не рабілі. На свята была падстава сустрэцца, пераведацца, абменяцца навінамі. Спявалі многа, танцавалі. Выходзілі на вуліцу з гармоняй, збіраліся ў гурт ды спявалі, танцавалі.
Калі мала было гарэлкі дык мазалі губы, каб запах быў.
Назаўтра варылі суп ці шчаўе, бульбу смажылі.”

В 1953 году все 7 ближайших колхозов объединились в один — “Путь к коммунизму”   с центром в д. Дуброва
1953  у калгасе “Шлях да камунізму” дзве льнасушылкі, свая электрастанцыя, птушнікі (яйкі здавалі на склад), сеялі проса, лён.
З успамінаў Друзік (Бусел) Кацярыны Ўладзіміраўны, 1948 году нараджэння: “Добра памятаю, хоць было мне гадоў шэсь, як далі свет. Ён гарэў на стаўбах па ўсёй вёсцы. Было відна, як удзень. Усе, ад мала да вяліка, высыпалі на вуліцу, радаваліся, вясяліліся. Ра´дзіва было на ўсю вёску адно, каля пошты вісела, вялікі такі рэпрадуктар”
1953 — у калгасную касу паступіла 72 тысячы рублёў
16.07.1954 цэнтр сельскага савета быў перанесены з Дубровы ў  в. Палессе

1955 — у вёсцы Дуброва пабудаваны калгасны клуб, раней месціўся разам з сельскім саветам і хатай-чытальняй. У гэтым жа будынку размешчана кантора калгаса.

1957 — у кастрычніку адбылася раённая сельскагаспадарчая выстава. Сярод іншых дыпломам першай ступені быў узнагароджаны калгас “Шлях да камунізму”

1958  у канцы 50-х адбылося перахаванне воінаў, загінуўшых у наваколлі Дубровы. На брацкай магіле ў цэнтры вёскі ўстаноўлены помнік – салдат , які схіліў калена, з вянком у правай руце і каскай — ў левай — знак скорбі і смутку па загінуўшых воінах. Сярод іх тры Героі Савецкага Саюза: Сярго Гедзэванавіч Чэхладзе, Марцін Панцеляймонавіч Цеплякоў і Дзмітрый Рыгоравіч Рэдзькін
1958  за 100 метраў ад в. Вялікі Бор на паўднёвы ўсход на брацкай магіле пастаўлены помнік загінуўшым ў 1943-44 гг. у баях з немецка-фашысцкімі захопнікамі (скульптура воіна, схіліўшага галаву, з вянком і каскай ў руках). Пахавана 1538 воінаў 65-ай і 48-ой армій, па ўдакладненных дадзеных (2008г) пахаваны 961 воін, прозвішчы 589 невядомы
1958  устаноўлены помнік на грамадзянскіх могілках на ўскрайку вёскі Язвін. У гонар воінаў194-й стралковай дывізіі 48-ай арміі, якая прымала ўдзел у вызваленні вёскі ў 1944 годзе. Пахаваны 1043 воіны. Устаноўлена скульптура воіна з вянком і каскай ў руках
1959 — у в. Вялікі Бор 239 жыхароў.
1959 — у в. Язвін паводле перапісу 238 жыхароў
1959 — паводле перапісу ў Зарэччы 236 жыхароў
1959 — паводле перапісу ў Мартынаўцы 66 жыхароў
1959 — паводле перапісу ў Прытыцы 96 жыхароў
1959 — паводле перапісу ў Дуброве 543 жыхары

1959 — гэты год заняў асаблівае месца ў гісторыі калгаса. Перайшлі на новую форму аплаты працы, з трудадней на грашовую. Пачала хутка умацоўвацца матэрыяльная база, эканоміка  калгаса. Палепшыўся дабрабыт людзей. Толькі на разлік за працу калгаснікаў зрасходавана 115 тысяч рублёў. У гаспадарцы з’явіліся новыя пабудовы, магутныя трактары і іншыя механізмы.
 Палепшылася жыццё калгаснікаў. Людзі пачалі атрымліваць за сваю працу  цвёрдым тагачасным савецкім рублём. Гэта дало штуршок да росту дабрабыту. Вяскоўцы набывалі веласіпеды і матацыклы, тэлевізары і халадзільнікі.
1960, 1964 — калгас “Шлях да каммунізму” быў удзельнікам ВДНГ у Маскве
1960 — узімку у трох кіламетрах ад вёскі Вялікі Бор школьнікі Дуброўскай сямігодкі знайшлі ў балоце астанкі савецкага лётчыка. Самалёт быў збіты 24 студзеня 1944 года ў 8 гадзін 20 мінут (вызначылі па наручнаму гадзільніку) і праляжаў у багне 16 гадоў. Летчык Раман Кадэнка.
1960 — школьники ходили в Дубровскую 7-летку со всех окружных деревень. Тамара Филипчик вспоминает: “ У нас ходил парень из Гороховичей .. на лыжах с ружьём, чтобы от волков отбиваться. Тогда ружья были у многих. Ружьё он ставил в угол в учительской, рядом лыжи и шёл в класс.”
В 60-90-ые годы в школе обучались учащиеся из деревень В.Бор, Язвин, Заречье, М.Рог, Полесье, Виша, Пружинищи, Гороховищи, Мартыновка, Притыка, Михайловка. В настоящее время Дубровскую школу посещают учащиеся из д.Дуброва, Заречье, Полесье, Притыка
1961— старшынёй калгаса прызначана камсамолка Бондзікава Таццяна Фёдараўна (1933-2010) Пры ёй пачалося будаўніцтва цагляных дамоў для калгаснікаў, бані, канторы, дзіцячы садка, механічных мастерскіх. У калгасных цяпліцах вырошчывалі агуркі. У калгасным садзе паміж радоў яблынь расла клубніка. Цяжка было з налічнымі грашыма. Целы год не атрымлівалі калгаснікі зарплату, таму фрукты, садавіну прадавалі і разлічыліся з працаўнікамі.
1961 -1972 — старшынёй калгаса “Шлях да каммунізму” была Бондзікава Т.Ф.
1962 — 1 красавіка загадваць сельскім ФАПам у Дуброву прыехала малады спецыяліст —  “мядзічка”     Вежнавец Вольга                                                                        (Белуга Вольга Рыгораўна). У зоне яе абслугоўвання  — 2500 чалавек з 7-мі вёсак, адных груднічкоў на патранажы 30. Працавала аж да  20.09. 1998 году (36 гадоў на адным месцы)
З успамінаў Вольгі Рыгораўны: “…Идём, бывало, с Пранузой, в Язвин, по дороге репетируем. В клубе гармонистом был Дайнеко Григорий Михайлович, заведовал —Запотылок Фёдор Арсеньтьевич. С концертами по деревням ездили. В Великом Бору клуб был, в Язвине в бывшей школе выступали. Сандружины собирали, ездили выступать в Паричи…. В Язвине была бабка Агата повитуха. Умела роды принять, пуповину перерезать, в больницу не всегда успевали роженицу довести…
1965 — на захаднай ускраіне в. Дуброва, на скрыжаванні дарог Парычы — Калінкавічы і Дуброва — Гарохавішчы устаноўлена стэла ў гонар воінаў 28-й арміі, якія 23.06.1944 з гэтых рубяжоў пачалі наступленне ў напрамку Бабруйск — Слуцк*
В 1965-1985 гг. в школе учащиеся Дубровской школы получали профессию тракториста на базе оборудованного тракторного класса.  Вместе с аттестатом вручались права тракториста-машиниста 3 класса.
1966 Дайнека Піліп Пятровіч, ураджэнец Дубровы ўдастоены высокага звання Героя Сацыялістычнай Працы (22.3.1966 за поспехі ў развіцці жывёлагадоўлі, павялічэнні вытворчасці і нарыхтовак сельскагаспадарчай прадукцыі) *
1966 Бондзікава Т.Ф., старшыня калгаса ў Дуброве узнагароджана Ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
1966 — атрымалі дзяржаўныя ўзнагароды за дабрасумленную працу свінаркі  калгаса “Шлях да каммунізму” Кохна Агафья Іванаўна, 1921 г.н. ордэн Леніна і Масальская Анастасія Карпаўна, 1922 г.н. ордэн Працоўнага Чырвонага Сцягу*. (гл. дададак “Ардэнаносцы гаспадаркі”)
1967 — калгас “Шлях да камунізму” набыў першы бензінавы камбайн
1967 з артыкула ў раённай газеце  галоўнага бухгалтара калгаса “Шлях да каммунізму” Бусла М.М. “… Калі параўнаць цяперашнія вынікі нашай працы з 1959 годам, першым годам працы ў новых умовах, то вытворчасць зерня ўзрасла за гэты час у 1,5 раза, бульбы — у 2 разы, малака — у 3 разы, мяса — у 2,7 раза, а грашовыя даходы — у 5 разоў. Усе асноўныя работы механізаваны. Падлічана, што гадавы аб’ём сельскагаспадарчых работ патрабуе затрат 247 тысяч чалавекадзён (калі выконваць іх уручную), а у гаспадарцы фактычна цяпер затрачваецца 122 тысячы чалаведзён, у 2 разы меньш. Штогод наш калгас скарыстоўвае больш 130 тысяч кілават электраэнергіі… Некалькі сямей калгаснікаў ужо справілі наваселле ў новых грамадскіх дамах… Вядуцца работы па телефанізацыі і газыфікацыі дамоў калгаснікаў. Калгаснікі ужо маюць 62 газавыя пліты, у кожным чацвёртым доме — тэлевізар. Працуе 30 механізатараў, 16 шафёраў. У Дуброве ёсць свой фельшарска-акушэрскі пункт. На тысячу жыхароў пошта прыносіць 877 газет і часопісаў..
На палях калгаса “Шлях да камунізму” працуюць 19 трактароў, 6 зернавых і 2 сіласауборачных, 2 бульбауборачных камбайны. Жывёлагадоўлі дапамагае электрычнасць. Больш 30 электраматораў агульнай магутнасцю 196,4 КВ заменілі мускульную сілу калгаснікаў.
Толькі дзякуючы таму, што ў сельскую гаспадарку гаспадыняй прыйшла тэхніка, мы пры найменьшых затратах працы і сродкаў закончваем у вызначаны тэрмін усе сельскагаспадарчыя работы: вяснавую сяўбу і апрацоўку пасеваў, уборку ураджаю.
Нашы механізатары ў сёлятнім годзе нарыхтавалі больш за 1 400 тон дабраякаснага сена, убралі камбайнамі 529 га азімых, ураджай якіх склаў па 5,5 ц з га. Прадалі дзяржаве 1 585 ц мяса, замест планавых 1 490 ц; 5 115 ц малака. У калгасную касу паступіла 550,2 тысячы рублёў, або на 176,4 тысячы больш, чым у мінулым годзе за такі ж перыяд…
Так у сёлятнім годзе на патрэбы капітальнага будаўніцтва была вылучана 236,8 тысяч рублёў. За 1-ае паўгоддзе набыта тэхнікі на 20,3 тысяч рублёў, на жыллёвае будаўніцтва выкарыстана 41 тысяча рублёў, а на вытворча-гаспадарчае — 55 тысяч рублёў…”

1967 — у святочным нумары раённай газеты “”Агні камунізму” за 7 лістапада адмечана сельгасарцель “Шлях да камунізму” за прыкметны рост надояў малака. У якасці лідараў спаборніцтва за дасягненне найвышэйшых вытворчых паказчыкаў першы сакратар райкома згадваў даярку калгаса Кацярыну Сямёнаўну Друзік.
1967   у канцы года зданы ў эксплуатацыю тыпавы свінарнік на 1000 галоў
1968    чарговыя адпускі працаўнікоў вёскі  і лісткі па часовай непрацаздольнасці (бальнічныя) сталі аплочваць з калгасных сродкаў.
1968 — кніжны фонд Дуброўскай клубнай бібліятэкі 4.700 экзэмпляраў, чытачоў больш за 400. Загадчыца Какоўка Антаніна Васільеўна
1968 — устаноўлены першыя телефоны ў вёсцы Дуброва, телефонная станцыя месцілася на пошце (зараз там хата Галавача Віктара Мікалаевіча, на вул. Чэхладзе, 101)
1968 — будуецца дзіцячы сад-яслі, пачата будаўніцтва вадаправода.   
1968 — на адкорме  на дуброўскіх свінафермах 600 свіней. Сярэднесутачная прывага кожнай жывёліны 350-400 грамаў. У суткі расходуецца 700 кг камбікорму, 2,4 тонны бульбы.
1969 — калгас “Шлях да камунізму” спаборнічае з калгасам імя Карла Маркса. Хлебаробы абязаліся сёлета ў сярэднім з гектара атрымаць па 13,2 ц збожжавых і зернебабовых, па 170ц — бульбы. Гаспадарка прадасць дзяржаве 740 т бульбы, 150 т гародніны, 88т зерня па плану і 62т звыш плана. Жывёлаводы далі слова надаіць за год ад каровы ў сярэднім 2 100 т малака.
Звыш плана пасеялі 24 га аўса, 28 — ячмяню, 20 га грэчкі. Усходы ранніх зернявых атрымаліся нядрэнныя. Сеялі грэчку і кукурузу. Каб атрымаць больш сіласа, кукурузу сеялі ў сумесі з аўсом, ячменем, лубінам, гарохам, сланечнікам. Пасеялі 30 га ільну. Просьба да кіраўніцтва “Сельгастэхнікі” — завязіце для уборкі і абмалоту льну патрэбныя агрэгаты.
У Дуброве ў цэнтры было 2 льнасушылкі. Там лён сушылі, церлі, трапалі. Звязвалі ў пучкі ў выглядзе лічбы“8” і ўзважывалі, каб вылічыць хто колькі ільну апрацаваў.
1969 31 мая па цэнтры вёскі Дуброва пранеслася бура, вёска падверглася разбуральнаму ўздейянню стыхіі. Моцна вецер выварочваў з карэннем дрэвы, зрываў дахі. у Зарэччы 13 хат знесла, у Дуброве — парушыла 57 двароў, магазін, швейную майстэрню, школу, пошту, клуб, телефонную станцыю.
31 мая в 10 часоў была граза, маланка ўдарыла ў пошту, спаліла два тэлефоны, праводку. Клубок агня гарэў, гарэў і патух…. У 16 гадзін  найшла хмара,  зрабіла цёмна, як у ночы, раптам падуў моцны, страшэннай сілы захадны вецер, пайшоў град… За некалькі мінут цэнтр Дубровы быў разбураны амаль поўнасццю. Разрушаны былі: клуб, школа, магазін, швейная майстэрня, пошта, склады, ферма… Слупы электрычныя зламала, 57 хат у Дуброве і 13 — у Зарэччы раскрыла, парушыла.Прыехала начальства з Гомеля і раёна, міліцыя, складалі акты, падлічывалі ўшчэрб. Моцны вецер выварочваў з карэннем дрэвы, зрываў дахі. У Зарэччы 13 хат знесла, у Дуброве — парушыла 57 двароў, магазін, швейную майстэрню, школу, пошту, клуб, телефонную станцыю, склады. Насмерць бітых нет, але свіней пабіла і рукі, ногі некалькім пакалечыла, дрэвы з карэннем павыварочвала”. (з пісьма Сушкова В.І. сыну ў войска)  (гл. дадатак фота)

1969 — з-за таго, што бура разбурыла будынак школы, экзамены дзеці здавалі ў школьным парку. У верасні прыйшлось вучыцца ў дзіцячым садку.  Там стаяў вялікі самавар. За 2 капейкі  на перапынку можна была купіць шклянку  чаю з сахарам.
1970 — на Светлагоршчыне, як і паўсюль, разгарнулася падрыхтоўка да святкавання 100-годдзя з дня нараджэння У. І. Леніна. Не засталіся ў баку і дуброўцы.
Так, калгас “Шлях да камунізму” пяцігадовае заданне па продажу дзяржаве збожжа браўся выканаць да 1 кастрычніка 1969 года, звыш плана рэалізаваць 1815 ц збожжа і 2764 ц бульбы. Разам з тым да 1 сакавіка 1970 года — ажыццявіць пяцігадовае заданне па продажу дзяржаве мяса, а малака — да 1 студзеня юбілейнага года. У сацыялістычных абавязацельствах гаспадаркі, якія былі падпісаны старшынёй калгаса Таццянай Бондзікавай, сакратаром партыйнай арганізацыі Іоліям Карпавым, галоўным бухгалтарам  Мікалаям Буслам, інжынерам Уладзімірам Лахардавым, паляводам Мікітай Доўгім, жывёлаводамі Настас’яй  Масальскай і Кацярынай Друзік, механізатарамі Міхаілам Шчэрбіным і Рыгорам Буслам, былі і такія радкі: “Да канца пяцігодкі сельгасарцель пабудуе клуб на 360 месцаў, два брыгадныя клубы, дзіцячы сад-яслі на 90 месцаў, дзевяць двухкватэрных дамоў, збожжасклад на 500 тон, тры чатырохрадныя кароўнікі, два пункты штучнага асемянення жывёлы. Будуць тэлефанізаваны ўсе брыгады”
   Группа продлённого дня в школе существовала с 21 сентября 1971 по май 1988г.
1971 — загадчык Дуброўскай бібліятэкі Бусел Васіль Рыгоравіч. Чытачоў — больш за 400, створаны каталог на кніжны фонд, планы чытання
1971Бондзікава Таццяна Фёдараўна, старшыня калгаса ў Дуброве узнагароджана другім Ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.
1971 — за дабрасумленную працу адзначаны дзяржаўнымі ўзнагародамі механізатары калгаса: Муратаў Барыс Мікалаевіч і Філіпчык Адам Іванавіч. Абодва атрымалі ордэны Працоўнага Чырвонага Сцягу. Там жа ордэнам узнагароджана даярка Друзік Кацярына Сямёнаўна*.
1972-1977 — старшыня калгаса “Шлях да каммунізму” Казлоў Іван Еўдакімавіч. “На сельгаспрадпрыемствы аказваецца моцны партыйны ўплыў. З раёну дыктуюць што, дзе, калі і колькі сеяць, садзіць і ўбіраць”,  — гаворыць былы кіраўнік.
1972 — здадзена 2-х павярховая цагляная школа у Дуброве
При школе действовал интернат с 1972 по 1987гг
1972 — кінастудыя “Беларусьфільм” зняла дакументальную стужку аб подзвіге Сярго Чэхладзе  — “Родныя людзі”.
1973 — калгасу “Шлях да камунізму” уручаны сцяг Міністэрства сельскай гаспадаркі СССР, як пераможцу Усесаюзнага сацыялістычнага спаборніцтва работнікаў жывёлагадоўлі.
1973 — ордэн “Знак Пашаны” за працоўныя поспехі атрымалі калгаснікі: Сівалап Вольга Сцяпанаўна, Бусел Марыя Андрэеўна, Філіпчык Мікалай Ягоравіч, Друзік Мікалай Ігнатавіч, Бусел Васіль Сяргеевіч*
У гэтыя гады каб захаваць малако свежым яго захоўвалі ў сховішчах. А там ролю халадзільнікаў выконваў звычайны лёд. Узімку на Бярэзіну адпраўляліся брыгады, якія нарыхтоўвалі глыбы ільду. Яго прывозілі на ферму, абкладвалі ім сховішча, прысыпалі зверху торфам, каб не раставаў улетку.
За раку (Бярэзіну), “на луг” ездзілі нашы калгаснікі нарыхтоўваць сена. Ехалі на пароме цэлымі брыгадамі. Жылі там па тыднях, варылі есці. Быў калгасны кашавар. Бралі з сабою прадукты.
1973 — 12 ліпеня Чэрнінскі савет перайменаваны ў Мікалаеўскі сельскі савет.
1976  у Дуброве на цэнтральнай вуліцы Цеплякова пабудаваны першы 2-х паверховы 8-мі кватэрны дом.
1977-1980 — старшыня калгаса “Шлях да каммунізму” Бондаренка Віктар Барысавіч
1977 — ураджэнец Дубровы Бусел Васіль Пятровіч, 1927 г.н. напісаў паэму “Мая Дуброва: Успаміны”, 14 друкаваных старонак. Вытрымкі з яе  друкаваліся ў 2002 годзе ў раённай газеце.* (гл. дад.)
Буслы, Карпілаўка, Дайнекі —
Так вёска дзеліцца на тры
І кожна назва мае нейкі
Адбітак з даўняе пары….

Большасць карэнных жыхароў Дубровы маюць прозвішчы: Бусел, Дайнека. У Зарэччы сустракаюцца Шчэрбіны, Шусты, у Вялікам Бару — Стукач, Кохна, у Язвіне — Мітраховіч. Вёска ўмоўна дзеліцца на Карпілаўку, Буслы, Дайнекі … Старыя людзі так і кажуць: “Была ў Дайнеках, пайду ў Буслы, трэ схадзіць у Карпілаўку”



Гарожа Бурая, Абалонне, У Карча, за Тараховіча, Падрана грэбля,  Гарожкі, Брышча, Жыдаўшчына, Зялёнае, Саланец, Асінаўка, Воўкаўшчына, Сухі лясок, Жаралец, Прасцічаў, Папова поля, Папаратніца, Асінава даліна, Пад Ліпаю, Красны барок, пад Дубком, Вялікі Луг, востраў Ярмаліны, Бярозаўка, Дубасішчы, Калінаўшчына, Каржоў, Бунькаў востраў, Мулічышчы, Жывец, Ігнацікаў лужок, вуцвінка, Крывое поле, Муляцін, Пад клёнам, Рог Дзяркачоў, Бацянаў Рог, Карміч-лаза, Ельніцкі мост, Вубядзь, Новін, Глінішча, Свішчук, Пяскі, Кіслы мох, Бугаў, Таўсты снет, Ацяты, Крушнікі, Умошшы, Сякернае, Зарэцкі хвойнік, Вінюга, Віты брод, Шчацін, Малае балоцца, Ускоравень, Мель, Дзякавая бель, Вал, Вяльчо, Шыбенка, Таргі, Масцішчы, Кружок, пелля Галлівая, Провы, Малеяўка, Грынаўка, Сецішчывсё гэта назвы урочышч вакол Дубровы, якія узгадваюцца ў паэме Васіля Бусла “Мая Дуброва”. Назваў гэтых так багата таму, што дуброўская зямля была нізкага разраду: на ёй раслі лес, хмызнякі. Значная частка тэрыторыі была забалочана да непраходнасці. Таму ў барацьбе за выжыванне сяляне, якія былі дзяржаўнымі, імкнуліся пашырыць плошчы зямлі і сенажацяў. На ўскраінах лясных масіваў раскарчоўвалі хмызнякі і сеялі хлеб, бульбу. Гэтыя кавалкі раллі і сенажацяў належалі таму, хто іх распрацаваў і паступова сталі насіць яго прозвішча. Адсюль такое мноства назваў урочышчаў.
Гарожа Бурая — урочышча за вёскай Дуброва ў бок Палесся, злева ад дарогі. Было раней балота сотак 50, месцамі непраходнае, і немцы там тапіліся ў вайну. А пра назву урочышча існуе лягэнда. Гарожа  — ад гарадзіць, агарожваць, а бурая… Пахаў гаспадар поле, ды і панукаў вола: “Цьфу, Бур!”. Так звалі вала, і колерам ён быў буры.
1979 — дырэктарам сярэдняй школы прысланы Краўчанка Мікалай Дзям’янавіч (да 2005г.)
1979 — 13 лютага памёр ураджэнец вёскі Дуброва, Ганаровы грамадзянін г. Масты Гродзенскай вобласці, Герой Сацыялістычнай Працы Дайнека Піліп Пятровіч. У 1981 годзе на магіле ўстаноўлена стэла. Некралог на яго смерць, падпісаны самім П. М. Машэравым, быў  надрукаваны ва ўcix  цэнтральных газетах. * (гл. дад. “Знакамітыя землякі”)
1980-1995 — старшыня калгаса “Шлях да каммунізму” Спевак Леў Барысавіч
1980  — здан у эксплуатацыю жывёлагадоўчы комплекс па адкорму буйной рагатай жывёлы на 3000 галоў
1981- 1983 — забудоўваецца сучаснымі 2-х павярховымі катэджамі левая старана пачатку вуліцы Калгаснай в. Дуброва, 4 сучасныя добраўпарадкаваныя катэджы
1982 — 19 февраля датировано письмо учасника освобождения д. Дуброва Злыдня Ивана Трофимовича о Булатове Фатыхе Гариповиче, командире 96-ой стрелковой дивизии, освобождавшей нашу деревню.

1984 — памёр уражэнец Дубровы Бусел Васіль Максімавіч, 1909 г.н. кадравы ваенны, удзельнік белофінскай кампаніі. Пад час Вялікай Айчыннай вайны начальнік сувязі 17 стралковай дывізіі, падпалкоўнік. Узнагароджаны многімі ардэнамі і медалямі.  (гл. папку “Судьбы наших земляков”)

1985 — памёр Сушкоў Фёдар Савельевіч 1884 г.н. Нарадзіўся і  пражыў болей за 100 год ў роднай вёсцы Дуброва. У першую міравую вайну атрымаў тры Георгіеўскіх красты. Адзін —  за храбрасць, другі — за тое, што захвацілі з таварышам дзве нямецкія пушкі, трэці — за збіты з вінтоўкі пад Ваўкавыскам нямецкі самалёт, папаў у бензабак. Тры гады быў у нямецкім плену, вярнуўся дамоў у 1919.  Працаваў на ўласнай гаспадарцы. Арыштаваны 13.04.1933, 17.05.1933 высланы ў Казастан тэрмінам на 3 гады. Рэалібітаваны 02.12.1963. Калі прыйшлі немцы ў 1941, разумеў іх мову. У 1943 вазіў на кані раненых чырвонаармейцаў з Ацятоў, Церабуліна ў Вялікі Бор, дзе былі  ваенныя шпіталі.
Усё жыццё працаваў у калгасе,  вугаль дравесны паліў у Ацятах, на валах ездзіў, даглядаў быкоў. Зімой рабіў сані, санкі-саматужкі, драбіны, бораны; улетку — касіў сена аж да самых  сталых гадоў. Ніколі не хварэў, не лячыў зубоў нават. Яго жонка Сушкова Хадосся Ніканаўна (Савіха)., таксама пражыла 102 гады, не ляжала амаль. Памерла перад Вяліканнем, 14.04. 1987, пахаваны на могілках у Дуброве. Гл.. дад. “Родам з Дубровы”, кн. Памяць, 2,с. 218.

1985 — ордэнам “Знак Пашаны” адзначана дзяржавай дабрасумленная шматгадовая праца даяркі калгаса “Шлях да каммунізму” Друзік Надзеі Іванаўны.*

1985 – 18 января датировано письмо в Дуброву участника освобождения деревни Рябчикова Николая Андреевича.

1980-х гадах (2-я палова) служылі ў Афганістане нашы землякі Бусел Мікалай Сцяпанавіч з Дубровы І Друзік Мікалай Мікалаевіч з Зарэчча
С 1986 года — Дуброўскай сельскай бібліятэкай загадуе Бусел Л.Ф.
1986 — у восень здадзена 55 мураваных, катэджнага тыпу дамоў, у якіх пасля Чарнобыльскай катастрофы размесціліся перасяленцы з зон адсялення (у асноўным, з вёсак Дзёрнавічы Нараўлянскага раёна, Вяжышча). Навабудоўлю мясцовыя жыхары завуць “Чарнобыльскі пасёлак”, а пераселеных жыхароў — “чарнобыльцамі”.
В конце 80-х годов XX ст., кроме старой улицы имени Серго Чехладзе, названной в честь Героя Советского Союза,  получившего это высокое звание за подвиг при освобождении Дубровы (посмертно), в деревне появились улицы: Колхозная, Молодёжная, Полесская, Теплякова и улицы и переулки “Чернобыльского посёлка”. Переулки: Школьный, Первомайский, Северный и Садовый; улицы: Шоссейная, Садовая, Зелёная.
1987 — памерла даўгажыхарка Сушкова Хадосся Ніканаўна, 1885 г.н. нарадзілася і пражыла ўсё жыццё ў Дуброве, мела многа дзяцей
1988 — музей баявой славы з Дуброўскай школы пераехаў у СДК, дзе размешчаны ў асобным пакоі на другім паверсе.
1988 — пабудаваны новы прыгожы 2-х павярховы Дуброўскі СДК (замест старога драўлянага клуба). Загадчыца Назаранка Ганна Іванаўна (да 1998). Будынак стаіць на колісьнім цвінтары, на месцы, дзе колісь была царква. Будаўнікі, калі капалі катлаван пад клуб, знайшлі срэбраны царкоўны крыж і чалавечыя косці
1990 для новага дома культуры калгас набыў каляровы тэлевізар, касцюмы для самадзейных артыстаў.
1990 — устаноўлены новы помнік на брацкай магіле ў в. Дуброва (салдат з прыспушчаным сцягам, у знак смутку па загінуўшым).
1990 — ордэнам “Знак пашаны” ўзнагароджаны брыгадзір калгаса “Шлях да камунізма” Дайнека Аляксей Нікіфаравіч*
Аба ўсіх узнагароджаных гл.  папку “Ардэнаносцы гаспадаркі”
1991, вясна — здадзены ў эксплуатацыю БПК (банна-пральны камбінат). Загадчыца Русіновіч Марыя.
15 студз.1991 — здадзены  ў эксплуатацыю  новы 2-х павярховы будынак  бальніцы (СВА). Загадчыца Бялуга Вольга Рыгораўна.(працавала фельдшарам з 1962 па 1998)
1992 — расширена и модернизирована телефонная станция в Дуброве.  Введены номера на -9 (раньше были только на -8). Код деревни -98. Чтобы позвонить по месту, нужно набрать три цифры (8 -** или 9 -**), на Светлогорск выход через 0.
1992 калгас “Шлях да камунізму” перайменаваны ў калгас “Дуброва”. Старшыня Спевак Л.Б.

1993 — у Мінску Беларускім гуманітарным адукацыйна-культурным цэнтрам выдадзена кніга Гарасьо Кірогі  “Казкі трапічнага лесу”. Гэты зборнік казак уругвайскага пісьменніка, пераклаў на беларускую мову наш аднавясковец настаўнік замежнай мовы Бусел Мікола Клімавіч  (кніга з аўтографам аўтара ёсць у Дуброўскай сельскай бібліятэцы, аб Бусле М.К. гл. дадатак “Мовазнаўца з вёскі Дуброва” Лявона Барчэўскага і ў Інтэрнэце)

1995 старшынёй калгаса Дуброва“ прызначаны Дашкоўскі Мікалай Мікалаевіч (кіраваў гаспадаркай да 2003 года).
1995 Спевак Лев Борисович, бывший председателем колхоза в Дуброве эмигрировал с семьёй в США, г. Нью-Йорк.

 Дуброве несколько столетий (1592год — первое упоминание). И все окрестные деревни: Мартиновка, Теребулин, Притыка (до 1950) и  сама Дуброва хоронили на наших могилках. Сейчас бывают случаи выкапывания останков, захороненных ранее людей, при новом погребении. Ведь, сколько существует деревня, столько и хоронят на этом месте. Старожилы рассказывают, что раньше  на кладбище не ходили, не было такой традиции. Иногда и родственники не знали, забывали, дзе хто пахаваны. «Занясуць яечка якоя на Радуницу и усё.. »  Вот, почему есть могильные холмики без обозначения и признаков ухода. Ходить стали, «абеды» править на Радуницу на могилках поздней, совсем недавно, с 70-х можа. Из воспоминаний местных жителей.
дальше историю деревни Дуброва смотрите на новой странице (С 1996 г. - до наших дней)
http://buselluda.blogspot.com.by/p/blog-page_4.html

1 комментарий: