На гэтай старонцы змешчаны матэрыял праекта, па якім працаваў эколага-краязнаўчы гурток "Жалуды" пры нашай сельскай бібліятэцы ў 2008-м годзе. Ён падаўся мне цікавым, таму і змясціла яго ў блозе.
“Адкуль пайшлі нашы прозвішчы” — назва даследавання аб паходжанні прозвішчаў.
пост в этом блоге на эту же тему чуть шире http://buselluda.blogspot.com.by/2017/02/blog-post_8.html
“Адкуль пайшлі нашы прозвішчы” — назва даследавання аб паходжанні прозвішчаў.
Найбольш
распаўсюджаныя прозвішчы ў нашай мясцовасці: Бусел, Шчэрбін, Мітраховіч,
Дайнека, Кохна, Тукач. Вёска ўмоўна дзеліцца на Карпілаўку, Буслы, Дайнекі …
Старыя людзі так і кажуць: “Была ў Дайнеках, пайду ў Буслы”
Бусел — бусел, ад
назвы птушкі, якая плодзіцца ля балотаў. У дахрысціянскі час было уласнае імя
Бусел; магчыма, далі чалавеку, падобнаму знешне на птушку, цыбатаму,
даўганогаму, такую мянушку, якая, потым стала прозвішчам.
Шчэрбін — па паходжанню нямецкае, бо ўтворана ад нямецкага слова
шэрбе, што значаць драпінка, шчэрбіна,
трэшчына, расколіна, зазубіна.
Толькі па-руску яно вымаўляецца щерба, щербина, а па-беларуску шчэрба,
шчарбіна. Шчарбатым называюць чалавека, у якога няма аднаго ці некалькіх зубоў
спераду.
Мітраховіч — ад імя святога Дзімітрыя (плод зямны з грэчаскай мовы).
Дайнека — прозвішча створана ад заўважаных недахопаў у вуснай
мове, калі чалавек паўтарае ўвесь час назойліва адны і тыя ж словы-воклічы (“дай” і “не” — спалучаны ў адно злітнае прозвішча).
Есть, оказывается, ещё один вариант происхождения этой фамилии. В газете СБ “Советская Беларуссия” в рубрике “Что в
имени моём?” профессор Валентина Лемтюгова пишет.
Фамилия Дайнека пришла к нам из Украины. Восходит она к
украинскому слову “дайнека” – “дубина”, “палка”. По свидетельству “Словаря
украинского языка”, словом “дайнеки” полтавский полковник М. Пушкарёв назвал
сформированный им в 1657 году полк из простолюдинов, воооружённых дубинами,
рогатинами, палками. Отсюда и пошло прозвание “дайнека” – воин, который служил
в этом полку, или воин с примитивным вооружением. От него же и фамилия Дайнеко.
Кохна — ад дзеяслова “кахаць”.
Тукач — у народзе
кажуць: адзін бацька гадуе пяць сыноў і не скардзіцца, а пяці сынам цяжка
даглядаць аднаго бацьку. От з такіх сыноў і выходзілі Тукачы, тыя, хто не
слухалі бацьку.
Друзік – ад друз – дробныя кавалкі нечага разбітага,
разбуранага (камень, шыфер, драбяза)
Старэйшымі трэба лічыць прозвішчы, якія прыйшлі да нас з
язычніцкіх часоў. Яны былі уласнымі імёнамі (тады не было прозвішчаў): Бусел, Заяц, Воўк, Барсук, Лецяга, Клешч, Мураш, Казёл, Вальха. Пазней яны
сталі прозвішчамі (Зайцавы, Воўкавы, Воўчанка, Клешчанка, Мурашкевіч, Альшэўскія, Бусел, Барсук, Лецяга)
Прозвішчы, якія ўтварыліся ад імёнаў-абярогаў: Гулік (ад гуляць), Ропат (ад раптаць), Шорап, Шчур, Гром. Бацькі
сваіх добрых, харошых дзяцей, каб абараніць ад нячыстых сіл, знарок называлі гуляка, гулік, дур… потым
утварыліся прозвішчы: Гуляка, Гулік, Дуров.
Царанок, Кароль, Каральковы — прозвішчы ад слоў “цар”, “кароль”.
Потым прозвішчы, ўтвораныя ад месца паселішча чалавека:
за гарой, за ракой, ў полі, за лесам… Загорац.
Празвішчы, якія пайшлі ад роду заняткаў прафесіі
чалавека: Бондаравы, Палазнікі,
Краўчанка, Вазнюк, Чумак.
Прозвішча-мянушкі, характэрныя фізічныя прыметы
знешнасці, характару, звычкі: Караткевіч,
Доўгі, Сушкоў, Сівалап, Каўтунова, Дайнека.
Вельмі шмат прозвішаў утварылася ад імёнаў святых. Дзіця
неслі хрысціць ў царкву, давалі яму імя па святцам. Імя таго святога ў дзень
якога дзіця нарадзілась. На Міколу — Мікалай, на Пятра, Паўла — Пятро, Павел.
Потым гэтыя імёны сталі прозвішчамі (Мікалаеў, Пятроў, Паўлаў).
Такіх прозвішч больш за ўсё. У нашай вёсцы гэта наступныя
прозвішчы: Аляксеенка, Аніскавец,
Гаўрыленка, Грыненка, Захаранка, Іваноў, Янкоўская, Ігнаценкі, Кузьмянок,
Лявонцьеў, Леўчык, Логвінаў, Максіменка, Пятроў, Панцялееў, Сянько, Семянчук,
Сяргеенка, Саковіч, Тарасенка, Філіпчык, Дашкоўскі, Пратасеня.
Даволі цікава было даведацца адкуль пайшло, што азначае
прозвішча. Напрыклад, Гойчык — гэта храбрэц, герой. У нас бухгалтарам працавала
дзяучына з такім прозвішчам.
А якія прозвішчы самыя распаўсюджаныя ў свеце? Аказалась — тыя, што пайшлі
ад дзеяслова “каваць”. У беларусаў гэта: Каваль, Кавалевіч, Кавалёнак,
Кавальскі, Кавалік, Кавалёва, Каваленка…., у рускіх Кузняцоў, Кузнецкі і інш.,
у палякаў — Кавальскі, Коваль, у чэхаў —
Коварж, Кавалік, у венграў — Ковач, у немцаў — Шміт, у англічан — Сміт і іншыя.
Самыя пашыраныя прозвішчы, утвораныя ад мянушкі па занятку. У кожнай
вялікай вёсцы, больш за паўсотні двароў, быў свой каваль, таму такое
прадуктыўнае прозвішча з гэтай асновай.
У сваіх даследаваннях карысталіся працамі на гэтую тэму У. С. Ліпскага, Шура В.В., Юрэвіча У. М.
пост в этом блоге на эту же тему чуть шире http://buselluda.blogspot.com.by/2017/02/blog-post_8.html
гэтае даследаванне праводзілі наведавальнікі эколага-краязнаўчага гурка "Жалуды" пры Дуброўскай сельскай бібліятэцы, у 2010 годзе
ОтветитьУдалить