Вечер-реквием
«Тот день, что стал однажды чёрной датой»
Два чувства
давно близки нам –
В них обретает
сердце пищу –
Любовь к родному
пепелищу,
Любовь к
отеческим гробам.
А.С. Пушкин
Нет в Беларуси человека, которому бы было незнакомо слово
“Чернобыль”. После взрыва на четвёртом энергоблоке Чернобыльской атомной
электростанции оно приобрело совершенно определённый, горький смысл. Оно стало
нарицательным. Так говорят, когда хотят
сказать, что всё катастрофично,
разрушительно, непоправимо..
День 26 апреля 1986 года стал чёрной датой. Такой, как 22
июня 1941 года, хотя не было ни
самолётов, ни танков.. Радиация – враг невидимый, неслышимый, не имеющий ни
вкуса, не запаха, ни цвета…
Есть памятник, сожжённым фашистами деревням, и есть
памятник деревням, которые уничтожила радиация… Всего похоронено более 55
деревень. Только в Беларуси перестали существовать 470 населённых пунктов,
около 350 тысяч человек были вынуждены покинуть родные дома… Вот такие
ассоциации.
Осенью 1986 года в нашей деревне Дуброва состоялось
открытие посёлка для переселенцев из зоны отселения. 55 кирпичных, в основном, одноквартирных
домов, было заселено бывшими жителями деревень Дёрновичи и Вежище Наровлянского
района.
У нас в селе посёлок называют “Чарнобыльским”, а
переселенцев – “чарнобыльцами”. Помню, как поначалу они на полном серьёзе
надеялись, что будет проведена дезактивация, очищена от радиации земля, и
они вернутся в родные места. Эта надежда
помогла многим пережить разлуку с домом. Прошло целых 28 лет… С годами стало
понятно, что возврата не будет, что разлука навсегда. В первые годы хоронить близких возили в зону,
теперь и на местном погосте немало могил переселенцев. Навещают родные места
только на Радоницу…
Художественный руководитель Кравченко М.Б. обошла все
дома переселенцев, раздала приглашения, поговорила с “чарнобыльцами”. В
воскресенье вечером, 27 апреля в танцевальном зале Дубровского СДК они
собрались на вечер-реквием “Тот день,
что стал однажды чёрной датой”. Ведущие Друзик Т.М. и Кравченко М.Б. напомнили,
как всё было в тот памятный день, когда случилась катастрофа, разделившая жизнь
на “до” и “после”. Дальше самодеятельные артисты исполнили песни о родине, Беларуси, деревне.
Особенно тепло встретили присутствующие песню “Дёрновичи”, написанную и
исполненную Терещенко Александром. Были воспоминания переселенцев о том, как
они узнали об аварии, как и куда их отселяли, как они приживались в Дуброве..
Слёз не мог сдержать никто.. Воспоминания переселенцев записаны и хранятся в
музее истории деревни Дуброва.
Потом пели свои песни переселенцы. Козляковская Зинаида,
1935 года рождения исполнила несколько песен, которые она пела в Дёрновичской
самодеятельности.
В зале была оформлена книжная выставка
Тема чернобыльской аварии отражена в творчестве
белорусских поэтов и писателей. В первую очередь тех, чьи родные деревни
оказались в зоне. Это Мікола Мятліцкі и Ўладзімір Верамейчык. Это прозаические
произведения Ивана Шамякина, Николая Сердюкова, Виктора Козько, Виктора
Карамазова, Ивана Пташникова, Ивана Чигринова и других.
В 2012 году вышла книга доктора медицинских наук,
профессора кафедры социальной работы БГУ, поэта, публициста Эдуарда Збароўскага “Чарнобыльскія пантэоны:
сны і явы”. Его родная деревня Лиховня, была закопана одной из первых. В книге есть
воспоминания бывших жителей из отселённых деревень, в том числе Дёрнович и
Вяжищей. Упоминается в ней Шороп Н.Ф., которая сейчас живёт в Дуброве. В 60-е
годы Эдуард Иосифович работал врачом в Дёрновичской участковой больнице, поинтересовался
её здоровьем, самочувствием. Да, переселенцам дали новые дома, работу, живут
они неплохо. Но то, что они потеряли не имеет материального выражения.
Невозможно, к сожалению, вернуть здоровье и родину.
С того чёрного
дня прошло 28 лет. Жаль людей, которые
так пострадали от чьих-то роковых ошибок. Время, говорят, лечит, но душевные
раны заживают нескоро. Что можно посоветовать людям? Надо жить, не смотря ни на что! Жить и помнить
о родных местах. Фото на память было
сделано на крыльце местного СДК.
 |
| вспоминают переселенцы |
 |
| смотрят концерт |
 |
| Терещенко Александр с песней о Дёрновичах |
 |
| рассказывает Зинаида Егоровна |
 |
| Кузьменок Александра с песней о Беларуси |
 |
| поёт Козляковская Зинаида |
 |
| поют переселенцы Людмила и Зинаида |
 |
| фото на память |
Дзень, што стаў аднойчы чорнай датай
Мала хто ведае, што яшчэ шмат стагоддзяў таму нашы
продкі ведалі расліну пад назвай Чарнобыль, якую заўсёды лічылі сімвалам
горычы.
Сёння
гэтая расліна больш вядомая як палын. У нашай краіне налічваецца 8 відаў палыну.
Найбольш пашыраныя сярод іх горкі палын, палявы палын і звычайны палын, або
чарнобыль.
Чарнобыль,
або палын – гэта высокая шматгадовая расліна з галінастым карэнішчам, з моцна
пасечаным серабрыстым лісцем, са спецыфічным пахам і жоўтымі кветкамі. Гэтая
расліна расце пераважна на сухіх лугах і пясках, у садах і агародах, а таксама
- каля жылля.
Палын –
лекавая расліна. Старажытныя лекары меркавалі, што чарнобыль здольны вылечваць
самыя розныя хваробы. Ужывалі яго пры ліхаманцы, захвораваннях страўніка,
кішэчніка, печані і нырак. З яго вырабляюць лекі ад экзэм, рэўматызму, апёкаў
рэнтгенаўскімі промнямі.
Адвар
гэтай расліны добра даваць коткам, каб выгнаць астрыц і аскарыдаў. Кажуць, што
сабакі самі паядаюць лісце і вяршкі палыну, каб ачысціць кішэчнік ад няпрошаных
сужыцеляў.
Яшчэ
з-за свайго моцнага спецыфічнага паху чарнобыль ужываецца для таго, каб адпужваць
мышэй і пацукоў. Здаўна бульбу ў капцах беларусы перасцілалі палыном, каб
забараніць ад грызуноў.
Пасля 26 красавіка 1986 года, слова “Чарнобыль”
набыло іншы сэнс. Гэты дзень стаў чорнай датай. Такой, як 22 чэрвеня 1941 года.
Хоця не было ні танкаў, ні самалётаў, ні мінамётаў… Радыяцыя – вораг небачны,
нечутны…
Няма на
Беларусі чалавека, якому было б незнаёма слова “Чарнобыль”. Пасля жудаснага выбуху
на чацвёртым энергаблоку Чарнобыльскай атамнай электрастанцыі гэтае слова
набыло сімвал нябачнай смерці, пагрозы для існаванія беларускай нацыі.
Нават на
ўзроўні падсвядомасці “Чарнобыль” асацыіруецца з болем і гаркатой. Слова
“Чарнобыль” стала нарицательным,
хадзячай назвай. Так гавораць, калі хочуць сказаць, што ўсё вельмі дрэнна,
катастрафічна, разбуральна, непапраўна…
Увосень
1986 года ў нашай вёсцы Дуброва была здадзена 55 мураваных дамоў, у якіх
размесціліся перасяленцы з зоны адсялення (у асноўным, з вёсак Дзёрнавічы і
Вяжышчы Нараўлянскага раёна). Навабудоўлю мясцовыя жыхары называюць
“Чарнобыльскі пасёлак”, а пераселеных жыхароў — “чарнобыльцамі”. Перасяленцы прыехалі
яшчэ улетку, рассялілі іх па хатах мясцовых жыхароў. Памятаю, як спачатку яны
сур’ёзна спадзяваліся, што паедуць хутка назад. Там, дзе яны жылі, правядуць
дэзактывацыю, і ім дазволяць вярнуцца дадому. Не адразу, але прыйшлося змірыцца
з тым, што гэта ніколі не адбуддзецца. Кожны год на Радуніцу многія перасяленцы
едуць “у зону”. Спачатку хаваць родзічаў вазілі туды, але зараз і на нашых
могілках шмат магіл перасяленцаў.
Такіе пасёлкі
для перасяленцев з зоны адсялення былі пабудаваны ў многіх вёсках па ўсёй
Беларусі. У 2012 годзе выйшла з друку кніга “Чарнобыльскія пантэоны: сны і явы”
доктара медыцынскіх навук, прафесара кафедры сацыяльнай работы Дзяржаўнага
інстытута кіравання і сацыяльных тэхналогій БДУ, паэта, публіцыста Эдуарда Іосіфавіча
Збароўскага. Яго родная вёска Ліхаўня Нараўлянскага раёна – пахавана
адной з першых. Усяго закапана было больш 55 вёсак. Толькі ў Беларусі перасталі
існаваць 470 населеных пунктаў, каля 350 тысяч чалавек былі вымушаны пакінуць
родныя хаты… У кнізе на старонцы 65 узгадываецца адна з перасяленцаў з
Дзёрнавіч, якая жыве ў нашай вёсцы Дуброва - Ніна Фёдараўна Шорап. Аўтар кнігі,
які некалі працаваў урачом у Дзёрнавіцкай участковай бальніцы, цікавіўся яе здароўем, жыццём, думкамі… Так,
ім далі добрыя дамы, працу, жывуць яны неблага, але тое, што яны страцілі,
ніхто не зможа ім вараціць. На жаль, немагчыма вярнуць Радзіму і здароўе.
Успаміны Ніны Кандратаўны Каляды, былой жыхаркі в. Дзёрнавічы, настаўніцы(с. 52-53).
”На час
аварыі на ЧАЭС мая сям’я жыла ў Нароўлі. Я працавала метадыстам у аддзеле
адукацыі райвыканкама.
26 красавіка 1986 года я і мая сям’я знаходзіліся ў г. Нароўля і аб выбуху
на ЧАЭС мы нічога не ведалі. У суботу,
раніцай, 27 красавіка, паехалі ў родную вёску Дзёрнавічы дапамагчы бацькам
засеяць агарод. Канём узаралі зямлю, пасадзілі бульбу. Было вельмі цёпла, усе
працавалі без галаўных убораў, маек, загаралі. Раптам пачулі гул верталёта.
Гэта на ўрочышчы Селішча, якое знаходзілася побач з нашай вуліцай, прызямліўся
верталёт. Мы ўсе былі вельмі здзіўлены таму, што з яго выйшлі 2 чалавекі ў
камбенезонах зялёнага колеру і скафандрах, з рыдлёўкамі, вельмі хутка капанулі
зямлю, паклалі яе ў пакеты і пабеглі назад.верталёт паляцеў. Мы зразумелі, што
нешта недзе здарылася. Павярнуліся ў бок луга і ўбачылі, што па дарозе рухаецца
амаль калона легкавушак, матацыклы і адзін газік. Усе яны былі перпапоўнены
людзьмі. Усе ехалі стоячы. І толькі ўвечары пайшлі чуткі, што ўзарвалася
атамная станцыя. У вёску прыйшлі пешшу мужык з жонкай, нашы землякі. Яны жылі ў
Прыпяці і працавалі на станцыі, рассказалі аб выбуху. Іх не выпускалі з горада.
Яны акружнымі пуцямі выбраліся і за
дзень дабраліся дадому.
Я вельмі запомніла ноч на 29 красавіка 1986 года. Была нядзеля. Пайшлі
чуткі, што адбудзецца нешта жахлівае, узарвецца ўся станцыя, і ўсё будзе
знішчана ў радыусе 50-60 км. Наша вёска Дзёрнавічы ў 28 км ад Чарнобыля, а
Нароўля ад нас – у 30 км. Мы, тры сястры (усе працавалі настаўніцамі),
параіліся і вырашылі забраць дзяцей, бацткоў і ад’ехаць ад станцыі хаця б на
100 км (у нас былі свае аўтамабілі). Выехалі ўвечары за Калінкавічы (у бок
Мінска) і яшчэ праехалі 50 км. Спыніліся. І гэтак прастаялі ўсю ноч, абняўшыся,
нібы развітваліся. Усе глядзелі ў бок Прыпяці. Бачылі там светлую пляму, нібы
зарава, а ўсё неба ў тым баку было больш светлям. Новы ўзрыў не адбыўся. І мы,
са слязамі радасці на вачах, вярнуліся дадому…
Вельмі жудасныя ўспаміны засталіся аб дні адсялення жыхароў нашай вёскі
Дзёрнавічы. Гэта было праз 40 дзён пасля аварыі. Помню, ранкам мы з мужам
паехалі дапамагчы перасяліць нашых бацькоў. Не даехаўшы да вёскі, мы пачулі
брэх сабак, роў жывёлін, плач (у нас гэта называлася “галасілі”) жанчын,як у
час вайны. У вёсцы было яшчэ жудасней: каля многіх хат стаялі грузавыя
аўтамабілі, трактары з прычэпамі. Спалоханыя жыхары крычалі, галасілі і
адначасова грузілі рэчы. Некаторыя вялі на паваду на скотны двор кароў, цялят.
Яны ўпіраліся, раўлі. Другія лавілі
курэй і кідалі ў мех. Іх таксама прымалі на скотным двары….
Усіх жыхароў сперва адсялілі за 10-12 км у в. Цешкаў, а праз чатыры месяцы
было другое адсяленне ў розныя раёны нашай вобласці. Вельмі маркотна, што наша,
такая вялікая і прыгожая вёска (больш 300 сядзіб) была раз’яднана, знішчана
назаўсёды. ..
Так, наш родны куточак, наша малая радзіма зараз за калючым дротам. Мы
наведваем яе толькі ў дні пахавання блізкіх і на Радуніцу. ..
Наша вёска знаходзіцца ў пойме рэчкі Прыпяць, у 3км ад яе. Асабліва
прыгожая прырода вясною. Рэчка разліваецца навокал, як мора. Вада падыходзіць
да самай вёскі, а ў нізкіх мясцінах ідзе нават па вуліцах. Гэта так прыгожа!
Хто брыдзе па вадзе,хто плыве на лодцы, хто на павозцы, але ўсюды вада… “
З таго часу прайшло 28 годаў… Шкада людзей,
якія вымушаны былі пакінуць свае хаты, суседзяў, зямлю. Частка людзей заўчасна
сышла ў магілы, паколькі не змагла перанесці такія страты. Гэта велізарная трагедыя.
А што можна параіць людзям? Памятаць аб іх родных мясцінах і жыць негледзячы ні
на што!!!
А усім нам, не дай Божа, калі
перажыць тое, што давялося перажыць перасяленцам!
Кнігу “Чарнобыльскія пантэоны: сны і явы” Эдуарда Збароўскага Вы можаце ўзяць у Дуброўскай сельскай бібліятэцы
 |
| Дзень, што стаў аднойчы чорнай датай |
 |
| кніга Э. Збароўскага аб Чарнобылі |
автор блога Людмила Бусел, 25.04.2014
